دین و اخلاق ، با انسان رابطه پیدا می کند . بدون شناخت انسان ، بحث درباره نسبت دین و اخلاق عقیم است . پس لازم است قبل از بحث درباره نسبت دین و اخلاق به معرفی اجمالی انسان بپردازم و سپس نسبت دین و انسان و در پایان نسبت دین و اخلاق را بررسی کنیم . انسان کیست ؟ انسانیت چیست ؟ و کمال حقیقی او در چیست ؟ درباره انسان بسیار خوانده ایم و شنیده ایم تا جایی که دهها و بلکه صدها نظریه درباره او و معناي انسانیت و کمال انسان از سوي دانشمندان و نیز مکاتب مختلف ارائه شده است . در میان این نظریات نه تنها اخلاف وجود دارد بلکه بین آنها تباین و تضاد عمیق و آشکار دیده می شود . این اختلافات حتی گاهی در پیروان یک مکتب و یک مرجع علمی نیز به چشم می خورد . به همین دلیل بهتر می دانم که پیش از پاسخ به سوالات ذکر شده درباره انسان که جنبه ایجابی دارند ، به این سوال پاسخ دهیم که انسان چه نیست ؟