خداوند متعال در این آیه شریف سه ویژگی منافقین را بیان می‌‌فرماید. اما قبل از اینکه به معرفی این سه ویژگی بپردازیم لازم است معنای منافق را مشخص کنیم.

منافق کیست؟

رسول اکرم(ص) می‌‌فرماید: «مَن خالَفَت سَریرَتُهُ عَلانِیتَهُ فهُو مُنافِقٌ كائنا مَن كانَ؛[1] كسى كه باطنش با ظاهرش ناسازگار باشد، همو منافق است، هر كه مى خواهد باشد».

شهید مطهری نیز در معرفی منافق این چنین می‌‌گوید: «منافق كسی است كه فكر و اندیشه اش یك جور می‌‌گوید زبانش جور دیگری، درست بر ضد آن. احساسات و عواطفش در یك جهت است ولی تظاهرات ظاهریش در جهت دیگر. در دل خدا را قبول ندارد اما متظاهر به خداپرستی است؛ پیغمبر را قبول ندارد متظاهر به احترام به پیغمبر است؛ قرآن را قبول ندارد متظاهر به احترام به قرآن است؛ علی را قبول ندارد متظاهر به احترام به علی است؛ و همین طور همه ی مقدسات دین».[2]

ویژگی اول: عدم پایبندی به پیمان الهی

فاسقان كسانى هستند كه پیمان خدا را پس از آنكه محكم ساختند مى‏شكنند: «الَّذِینَ ینْقُضُونَ عَهْدَ اللَّهِ مِنْ بَعْدِ مِیثاقِهِ». لذا نفاق درونی و عدم پایبندی به لوازم ایمان باعث می‌شود انسان خود را پایبند به اصول ارزشهای اسلامی نبیند. سست بودن در مبانی دینی و عدم باور و اعتقاد به اصول مذهب و اخلاق او را انسان متزلزلی ساخته از این رو براحتی مهمترین اصولی که یک مؤمن باید داشته باشد را زیر پا می‌‌گذارد. اعتقاد به یگانگی خداوند متعال واطاعت و بندگی از فرامین الهی از جمله تعهداتی است که شخص منافق به خاطر عدم ایمان، خود را ملزم به تبعیت از آنها نمی‌داند.

امام علی(ع) می‌‌فرماید: «أشَدُّ النّاسِ نِفاقا مَن أمَرَ بالطّاعَةِ و لَم یعمَلْ بها و نَهى عَنِ المَعصیةِ و لم ینتَهِ عنها؛[3] بدترین منافق كسى است كه به طاعت [خدا] امر كند و خودش بدان عمل نكند و از معصیت باز دارد و خودش از آن باز نایستد».

نقض پیمانی که در این آیه از آن یاد شده است به چند صورت قابل تصور است:

عدم اعتنا و باور به ندای درونی

توحید و باور به خداوند متعال از جمله مسائل مهمی است که خداوند متعال آن را در سرشت هر انسانی قرار داده است. از این رو ندای فطرت خدا خواهی و خدا شناسی انسان را به سوی یگانه معبود عالم هستی فرا می‌‌خواند: «وَ إِذْ أَخَذَ رَبُّكَ مِنْ بَنی‏ آدَمَ مِنْ ظُهُورِهِمْ ذُرِّیتَهُمْ وَ أَشْهَدَهُمْ عَلى‏ أَنْفُسِهِمْ أَ لَسْتُ بِرَبِّكُمْ قالُوا بَلى؛[4] و هنگامى را كه پروردگارت از پشت فرزندان آدم، ذریه آنان را برگرفت و ایشان را بر خودشان گواه ساخت كه آیا پروردگار شما نیستم؟ گفتند: چرا، گواهى دادیم».

عدم پاینبدی به پیمانهای دنیایی

دومین احتمالی که در خصوص این ویژگی منافقان داده می‌‌شود این است که، به پیمانهای این دسته از افراد اعتمادی نیست؛ چرا که  براحتی پیمان شکنی می‌‌کنند.از این رو پیامبر اکرم(ص) می‌‌فرماید: «المُنافِقُ مَن إذا وَعَدَ أخلَفَ؛[5] منافق كسى است كه هرگاه وعده دهد خلف وعده كند».

ویژگی دوم: قطع ارتباط با معارف واولیای دین

دومین ویژگی که در این آیه برای منافقان ذکر شده است، قطع کردن ارتباط با کسانی است که خداوند متعال امر به ارتباط با آنها نموده است این مطلب می‌‌تواند مصادیق فراوانی داشته از جمله خداوند متعال امربه ارتباط با خودش، قرآن، انبیاء، اولیای الهی و حتی خویشاوندان را داده است ؛ ولی شخص منافق تمایلی به این ارتباط و نزدیکی ندارد.

ویژگی سوم: فساد و تباهی در زمین

آخرین ویژگی افراد منافق ، فساد و تباهی و توطئه در زمین است. مسلماً کسانی که خود را از ولایت و اوامر الهی دور نگه می‌‌دارند و تمایلی به آموزه های دینی ندارند کار و تلاش آنها در زندگی براساس پیروی از خواهش های نفسانی خواهد بود ، خواهش های نفسانی که تبعیت از آنها می‌‌تواند فرد و جامعه را تا مرز نابودی و سقوط پیش ببرد.