علمای امامیه به این آیه با نظر به روایاتی که در ذیل آن وارد شده، بر ولایت و امامت علی (ع) استدلال کرده‌اند. به همین جهت این آیه شریف در منابع اسلامی به آیه «ولایت» شهرت پیدا کرده است.

شأن نزول آیه

در شأن نزول این آیه از ابوذر غفاری نقل شده است که گفت: «ای مردم! روزی از روزها با رسول خدا(ص) در مسجد نماز می‌‌خواندم، سائلی وارد مسجد شد و از مردم تقاضای کمک کرد، ولی کسی چیزی به او نداد؛ دست خود را به آسمان بلند کرد و گفت: خدایا! تو شاهد باش که من در مسجد رسول تو تقاضای کمک کردم، ولی کسی جواب مساعد به من نداد. در همین حال امام علی (ع) در حالی رکوع بود که با انگشت کوچک دست راست خود اشاره کرد. سائل نزدیک آمد و انگشتر را از دست آن حضرت بیرون آورد. پیامبر(ص) که در حال نماز بود این ماجرا را مشاهد کرد. هنگاهی که از نماز فارغ شد، سر به سوی آسمان بلند کرد و چنین گفت: خداوندا! برادرم موسی از تو تقاضا کرد که روح او را وسیع گردانی و کارها را بر او آسان سازی و گره از زبان او بگشایی تا مردم گفتارش را درک کنند. نیز موسی(ع) درخواست کرد هارون را که برادرش بود وزیر و یاورش قرار دهی و به وسیله او نیرویش را زیاد کنی و در کارهایش شریکش سازی. خداوندا! منِ محمد، پیامبر و برگزیده  تو هستم، سینه مرا فراخ گردان و کارها را بر من آسان کن و از خاندانم علی (ع) را وزیر من قرار بده تا به وسلیه او پشتیبانی قوی داشته باشم».

ابوذر می‌‌گوید: «هنوز دعای پیامبر(ص) پایان نیافته بود که جبرئیل نازل شد و به پیامبر (ص) عرض کرد: بخوان! پیامبر (ص) فرمود: چه بخوانم؟ گفت: بخوان: «إِنَّما وَلِیكُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذینَ آمَنُوا ...».[1]

این شأن نزول را علاوه بر علماى شیعه، ۶۶ تن از محدثان و متكلمان بزرگ اهل سنت با مختصر تفاوتى، در كتاب‌هاى خود آورده‌اند. لذا محقق فرزانه علّامه امینى مصادر آن را در كتاب شریف «الغدیر» آورده است.[2]

پیامبر اکرم (ص) در غدیر خم، برای بیان مقام علی(ع) این آیه را تلاوت فرمود و امام علی(ع) نیز برای حقانیت خویش، بارها این آیه را می‌‌خواند. ابوذر که خود شاهد ماجرا بود، داستان فوق را در مسجد الحرام برای مردم نقل می‌‌کرد.

شیخ طوسی در تلخیص الشافی می‌‌گوید: «و اما قوی‌ترین روایت برای امامت علی(ع) از قرآن، آیه «إِنَّما وَلِیكُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ» است...».[3]

برخی از متکلیمن اهل سنت ادعای اجماع کرده‌‌‌‌اند که آیه «ولایت» در شأن  امام علی (ع) نازل شده است؛ از جمله این افراد عبارتند از: قوشجی حنفی، قاضی عضدالدین ایجی، میر سید شریف جرجانی و سعدالدین تفتازانی.[4]

کیفیت استدلال بر امامت

متکلمین و مفسرین امامیه برای نظریه خود دلایل و شواهدی اقامه کرده‌اند که در ادامه به طور خلاصه به بعضی از این ادله اشاره می‌‌کنیم.

معنای ولی: واژه وِلایت بروزن (هدایت) به معنای نصرت، و واژه وَلایت (بروزن شهادت)، به معنای تولی امر است. گفته شده است که هر دو واژه به یک معناست و حقیقتش همان سرپرستی امر است.[5]

روایت متواتر و شأن نزول آیه: در مرتبه اول، روایت متواتر و شأن نزول آیه بر این دلالت می‌‌کند که خداوند متعال این آیه را در خصوص ولایت اشخاص ویژه‌ای نازل نموده است.

قرینه عطف: از جمله قرائن  موجود در این آیه، برای اثبات امامت، قرینه عطف است. زیرا در این آیه، کلمه «ولی» فقط یک بار به کار رفته است و بر خداوند، رسول و الذین آمنوا... عطف شده است. عطف، دلیل بر سنخیت بین معطوف و معطوف الیه در معنای عامل است؛ حال اگر معنای ولایت خدا مشخص است که همان معنای اولویت وسرپرستی است، در مورد امام علی(ع) نیز ولایت او به همان معنای اولی به تصرف و سلطه و سرپرستی است.

کلمه حصر: کلمه «انما» که در آیه به کار رفته است، به اتفاق ادیبان عرب، افاده حصر می‌‌کند که با در نظر گرفتن معنای حصر در آیه، تنها با معنای سلطه و سرپرستی سازگاری دارد و معقول نیست که خداوند بگوید تنها محب و ناصر شما اشخاص مذکور می‌‌باشند، زیرا کسان دیگری نیز می‌توانند محب و ناصر آدمی باشند.[6]