او از طرق مختلف برای دفاع از امامت امامان بر حق، سعی و کوشش کرد، گاه با بیان خطبه های غرّا و روشنگرانه عظمت و فضیلت مقام امامت و شخص امام علی(علیه السلام) را آشکار ساخت گاه با منطق و استدلال امامت دوازده امام را به اثبات رساند و فواید و مزایای بی شمار آن را برشمرد و گاه برای اثبات امامت امام علی(علیه السلام) به محاجّه و دفاع پرداخت و آنجا که لازم دید، برای دفاع از امام خویش، جان خود را به خطر انداخت تا آنجا که اوّلین شهید راه امامت و دفاع از آن لقب گرفت.
آنچه پیش رو دارید، نگاهی است به انواع دفاع های فاطمه(سلام الله علیها) از اصل امامت و امامت امامان دوازده گانه و دفاع از شخص علی(علیه السلام) تا پای جان.
تبیین جایگاه رفیع امامت
از بهترین شیوه های دفاع این است که مردم را نسبت به جایگاه و عظمت یک امر مهم آشنا سازیم.
فاطمه زهرا(سلام الله علیها) از این شیوه بهترین بهره ها را برد و در قالبهای مختلف، عظمت و جایگاه رفیع و بلند امامت را بیان کرد.
1. نقش محوری امامت
یکم : همچون کعبه
حضرت فاطمه(سلام الله علیها) فرمود: «مَثَلُ الاِمامِ مَثَلُ الکَعبَة اِذتُؤتی وَ لاتَأتی؛(1) مثل امام، مانند کعبه است که باید مردم (برای طواف) به سراغش بروند نه اینکه کعبه به سراغ مردم برود.»
دوم : محور عرفان و معرفت
آن حضرت فرمود: «و هو الامام...قطب الاقطاب؛(2) او امام است...و مرکز توجّه همه عارفان(و خداپرستان) می باشد.»
سوم : وارث پیامبران
در این باره فاطمه زهرا(سلام الله علیها) فرمود: «نَحنُ وَسیلَتُهُ فی خَلقِه وَ نحن خاصَّتُهُ وَ مَحَلُّ قُدسِهِ وَ نَحنُ حُجَّتُهُ فی غَیبِهِ وَ نحن وَرَثَة اَنبیائِه؛(3) ما (اهل بیت) وسیله ارتباط خدا با خلق او و برگزیدگان خدا و محل قدس او و حجّت آشکار او و وارثان انبیای او هستیم.»
در حدیث فوق، به چهار نقش محوری امامت اشاره شده است: واسطه بین خلق و خالق، جایگاه برگزیدگان الهی، حجّت و خلیفه خدا در روی زمین، و وارث انبیای الهی.
2. فلسفه و رهاورد امامت
یکم : نظم و اتحاد امّت
حضرت زهرا(سلام الله علیها) در این باره فرمود: «فَجَعَلَ اللهُ...طاعَتَنا نِظاماً لِلملةِ وَ اِمامَتَنا اَماناًلِلفُرقَة؛(4) خداوند اطاعت و پیروی ما (اهل بیت) را سبب برقراری نظم (اجتماعی) برای امّت (اسلامی) و امامت و رهبری ما را (عامل وحدت) در امان ماندن از تفرقه قرار داده است.»
و در جای دیگر فرمود: «اَمَا وَ اللهِ لَو تَرَکُوا الحَقَّ عَلَی اَهلِهِ وَ اتَّبَعُوا عِترَةَ نَبیّهِ لَمَا اختَلَفَ فِی اللهِ اثنَان؛(5) به خدا سوگند! اگر حق(امامت) را به اهلش واگذار می کردند و از عترت و رسول خدا(صلی الله علیه آله وسلم) اطاعت می کردند، دو نفر هم درباره خدا(و حکم او) اختلاف نمی کردند.»
این حدیث بیان می کند که امامت امامان بر حق، نه تنها وحدت اجتماعی و سیاسی امت اسلامی را در پی دارد، بلکه وحدت اعتقادی جهان را نیز می توانست در پی داشته باشد که متأسفانه نگذاشتند بشریت از این سعادت برخوردار شود.
دوم : نعمت دائمی، نجات ابدی و عدالت اجتماعی
فاطمه زهرا(سلام الله علیها) فرمود: «أبوا هذه الأمّة محمّدٌ و علیّ یقیمان أودهم و ینقذانهم من العذاب الدّائم ان أطاعوهما و یبیحانهم النّعیم الدّائم ان وافقوهما؛(6) محمد(صلی الله علیه آله وسلم) و علی(علیه السلام) دو پدر امت(اسلامی) می باشند که کجیهای آنان را راست (و انحرافات را اصلاح) می کنند. اگر مردم آن دو را اطاعت کنند، از عذاب دائمی نجاتشان می دهند و اگر موافق و همراه آن دو باشند، نعمتهای پایدار(الهی) را ارزانیشان دارند.»
آن حضرت در بخشی از خطبه ای که در جمع زنان مهاجر و انصار ایراد کرده، می فرماید: «به خدا سوگند! اگر پای در میان می نهادند و علی(علیه السلام) را بر زمام امور که پیغمبر(صلی الله علیه آله وسلم) برعهده او نهاده بود، می گذاردند و این حجت واضح را پذیرا می شدند، ایشان را به آسانی به راه راست می برد و حق هر یک را به او می سپرد، چنان که کسی زیانی نبیند و هر کس میوه آنچه کشته است، بچیند. این شتر را سالم به مقصد می رساند و حرکتش برای کسی رنج آور نبود و تشنگان عدالت را از چشمه سرشار و زلال حقیقت سیراب می کرد؛ چشمه ای که آب زلال آن فوّاره زنان از هر طرفی جاری است و هرگز رنگ کدورت نپذیرد.»(7)
اثبات امامت امامان و تعیین مصداق آن
حضرت فاطمه(سلام الله علیها) در کنار تبیین جایگاه رفیع امامت، مصداق واقعی و حقیقی امامان را نیز بیان فرموده و با نام و نشان، امامت آنان را اثبات نموده است که در ادامه به مواردی اشاره می شود:
1. دوازده امام(علیه السلام) در صحیفه فاطمه(سلام الله علیها)
مطالب صحیفه حضرت زهرا(سلام الله علیها) جزء اسرار الهی بوده فقط در اختیار اهل بیت پیامبر(صلی الله علیه آله وسلم) قرار داشت. اما برخی اصحاب همچون جابربن عبدالله انصاری با اجازه حضرت فاطمه(سلام الله علیها) از برخی مطالب کلی و یا موردی آن تا حدودی اطلاع پیدا کرده بود.
جابر نقل می کند: «خدمت حضرت زهرا(سلام الله علیها) رسیدم و صحیفه ای نورانی دیدم. پرسیدم: این چه کتابی است؟
فرمود: «هَذَا اللَّوحُ أَهدَاهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ الَی رَسُولِهِ فِیه اِسمُ أبِی وَ اسمُ بَعلِی وَاسمُ ابنَیَّ وَ أَسمَاءُ الأَوصِیاءِ مِن وُلدِی فَأَعطَانِیهِ أَبِی لِیَسُرَّنِی بِذلِک؛این لوح و کتاب را خداوند به پیامبرش(صلی الله علیه آله وسلم) اهدا کرد که در آن نام پدرم و شوهرم و اسم دو پسرم و اسامی جانشینان پیامبر(صلی الله علیه آله وسلم) از فرزندان من می باشد. رسول خدا(صلی الله علیه آله وسلم) آن را به من عطا فرمود تا به وسیله آن خوشحالم کند.»
جابر گفت: دوازده نامی که در این کتاب است، چه کسانی می باشند؟
فرمود: «هذه أسماء الأوصیاء أوّلهم ابن عمّی و أحد عشر من ولدی آخرهم القائم؛اینها نامهای جانشینان پیامبرند. اول آنها پسر عمویم(علی) و یازده نفر دیگر از نسل من هستند که آخرین آنها قائم (آل محمد(صلی الله علیه آله وسلم)) است.»
جابر می گوید: درست دقت کردم دیدم نام محمد در سه جا و نام علی در چهار مورد ثبت شده است.»(8)
در روایت دیگر آمده که: «فیها أسماء الأئمّة من ولدی؛(9) در این صحیفه اسامی امامان از فرزندان من می باشد.»
در روایت سومی، حضرت زهرا(سلام الله علیها) می فرماید: از رسول خدا(صلی الله علیه آله وسلم) شنیدم که فرمود: «عَلِیٌّ خَیرُ مَن أُخَلِّفُهُ فِیکُم وَ هُو الاِمامُ وَ الخَلِیفَةُ بَعدِی وَ سِبطایَ وَ تِسعَةٌ مِن صُلب الحُسَینِ أَئِمَّةٌ أبرَار لَئِنِ اتَّبَعتُمُوهُم وَجَدتُمُوهُم هادِین مَهدِیِّینَ وَ لَئِن خَالَفتُمُوهُم لَیَکُونُ الاختِلافُ فِیکُم اِلَی یَوم القِیامَة؛(10) علی بهترین کسی است که او را جانشین خود در میان شما قرار می دهم. علی(علیه السلام) امام و خلیفه بعد از من است و دو فرزندم (حسن و حسین(علیهما السلام)) و نه نفر از فرزندان حسین(علیه السلام) پیشوایان و امامان پاک و نیک اند که اگر از آنها پیروی کنید، آنان را هدایتگر و هدایت شده می یابید و اگر آنان را مخالفت کنید، تا روز قیامت (بلای تفرقه و) اختلاف در میان شما حاکم خواهد شد.»
2. تبیین امامت برخی امامان
حضرت زهرا(سلام الله علیها) علاوه بر اینکه به صورت کلی دفاع از امامت دوازده امام نموده و امامت آنها را تبیین کرده است، گاه به صورت موردی و بخاطر اقتضای زمان، امامت برخی از آنها را بیشتر و به صورت خاص مورد تأکید قرار داده است.
از جمله درباره علی(علیه السلام) که امام زمانش بوده و مسئله امامت او جنبه زیربنایی داشته، مطلب را بیشتر تأکید فرموده است که به نمونه هایی اشاره می شود:
1. آن حضرت فرمود: «انسیتم قول رسول الله یوم غدیر خمّ من کنت مولاه فعلیّ مولاه و قوله(صلی الله علیه آله وسلم) انت منّی بمنزلة هارون من موسی؛(11) آیا فراموش کردید سخنان رسول خدا(صلی الله علیه آله وسلم) را در روز غدیرخم (که فرمود): هر که من مولا و رهبر او می باشم، علی(علیه السلام) مولای اوست؟ و این سخنش (که فرمود):(یا علی!) موقعیت تو نسبت به من، همانند موقعیت هارون به موسی است.»
حضرت زهرا(سلام الله علیها) در برابر یکی از نادانان مدینه که خفّاش صفت در برابر آفتاب وجود امام علی(علیه السلام)، زبان به سرزنش گشوده بود، فرمود: «و هو الامام الرّبّانی و الهیکل النّورانی قطب الاقطاب و سلالة الاطیاب النّاطق بالصّواب نقطة دائرة الامامة و أبو بنیه الحسن و الحسین الّذین هما ریحانتی رسول الله سیّدی شباب اهل الجنّة؛(12) او (علی) امام ربانی و الهی، و هیکلی نورانی، مرکز توجه همه عارفان (و خداپرستان) و فرزندی از خاندان پاکان، گوینده به حق و روا، مرکز و نقطه دایره امامت و پدر حسن و حسین، دو دسته گل پیامبر(صلی الله علیه آله وسلم) و دو سرور و بزرگ جوانان اهل بهشت است.»
دفاع جانانه از علی(علیه السلام)
حضرت زهرا(سلام الله علیها) بیشترین دفاع را از امامت شخص امیر مؤمنان علی(علیه السلام) به عنوان امام زمان خویش و به عنوان خلیفه بلافصل پیامبراکرم(صلی الله علیه آله وسلم) و سنگ زیرین و بنیادین امامت داشته است که این دفاع ها را می توان در چند بخش بیان نمود:
یکم : تثبیت و تبیین امامت علی(علیه السلام)
در بخشهای پیشین به این نوع دفاع از امامت اشاره شد.
دوم : بیان فضایل و سابقه پر افتخار علی(علیه السلام)
نوع دیگر دفاع آن حضرت از شخص علی(علیه السلام) این بود که در موارد لازم سابقه طولانی و فضایل بی شمار او را گوشزد می کرد.
گفتنی است که بیان فضایل یک فرد آن گاه مؤثر می افتد که خود گوینده به آن معتقد باشد. بسیارند کسانی که فضایل علی(علیه السلام) را به زبان آوردند، ولی در عمل و رفتار خود به آن اقرار و پایبندی نداشته اند، ولی حضرت زهرا(سلام الله علیها) با تمام وجودش معتقد و معترف به فضایل علی(علیه السلام) بوده است.
روزی پیامبراکرم(صلی الله علیه آله وسلم) در یک جلسه خانوادگی به ارزشهای علی(علیه السلام) اشاره فرمود و شدّت محبت و ارادت قلبی خود را نسبت به علی(علیه السلام) برای دخترش فاطمه(سلام الله علیها) اظهار کرد.
فاطمه(علیه السلام) گفت: «و الّذی اصطفاک و اجتباک و هداک و هدی بک الامّة لازلت مقرّةً له ما عشت؛(13) سوگند به خدایی که تو را (به رسالت) برگزید و انتخاب کرد و تو را هدایت نمود و به وسیله تو امت را نیز هدایت کرد! همواره من به (ارزشها و فضایل) او معترف(و معتقد) بوده ام.
اما در بیان فضایل علی(علیه السلام) نیز حضرت زهرا(علیه السلام) از زبان پیامبراکرم(صلی الله علیه آله وسلم) نقل نموده که فرمود: «علیٌّ خیر من أخلّفه فیکم؛(14) علی(علیه السلام) بهترین کسی است که او را در میان شما جانشین قرار دادم.»
در بخشی از خطبه معروف خود در مسجد مدینه درباره سابقه درخشان علی(علیه السلام) فرمود: «کلّما أوقدوا ناراً للحرب أطفأها الله، أو نجم قرنٌ للشّیطان و فغرت فاغرةٌ من المشرکین قذف أخاه فی لهواتها فلا ینکفی حتّی یطأصماخها باصمخه و یخمد لهبها بسیفه مکدوداً فی ذات الله، و مجتهداً فی أمر الله، قریباً من رسول الله سیّد أولیاء الله مشمّراً ناصحاً، مجدّاً کادحاً لاتأخذه فی الله لومة لائمٍ و أنتم فی رفاهیةٍ من العیش؛(15) (پس از بعثت رسول خدا(صلی الله علیه آله وسلم) هرگاه مشرکین آتش جنگ بر افروختند، خدا آن را خاموش کرد و هرگاه شیطان سربرداشت یا مشرکی از مشرکین ندا داد یا یورش آورد، رسول خدا(صلی الله علیه آله وسلم) برادرش(علی(علیه السلام) را در کام سختیها و شعله ها می انداخت. و علی(علیه السلام) بر جای ننشست تا بر سر و مغز مخالفان کوبید و با شمشیر، مشکلات و تهاجمات را از سر راه(اسلام) برداشت. او (علی(علیه السلام) رنجها را برای خدا تحمّل نمود و در تحقق امر الهی تلاش کرد. یار نزدیک رسول خدا(صلی الله علیه آله وسلم) و بزرگ و سرور دوستان خدا بود.
(همواره) دامن همّت به کمر زده، نصیحتگر، تلاشگر و کوشا بود. در راه خدا از سرزنش سرزنش کننده ای بیم به خود راه نداد، در حالی که شما (مردم در رفاه و آسایش زندگی آرمیده بودید.»
سوم: تبیین غصب خلافت علی(علیه السلام)
در روزگاری که دیگران به شدّت بر اوضاع مسلّط بودند و اجازه مخالفت و نفس کشیدن به کسی نمی دادند، حضرت زهرا(سلام الله علیها) با تمام قدرت به دفاع از حق غصب شده و پامال شده علی(علیه السلام) برخاست و صریحاً فریاد کشید که خلافت از علی(علیه السلام) غصب شده است.
1. از حضرت صادق(علیه السلام) نقل شده است که حضرت فاطمه(سلام الله علیها) بعد از پیامبر(صلی الله علیه آله وسلم) این گونه از دست امّت بی تفاوت شکوه نمود: «اللهُمَّ إلَیکَ نَشکُو فَقدَ نَبِیِّکَ...وَ مَنعَهُم إیَّانَا حَقَّنَا الَّذِی جَعَلتَهُ لَنَا فِی کِتابِکَ المُنزَلِ عَلَی نَبِیِّکَ المُرسَل؛(16) خدایا! به سوی تو شکایت می کنیم به خاطر اندوه از دست دادن پیامبرت... و اینکه ما را از حقّمان باز داشتند، همان حقّی که در کتاب نازل شده بر پیامبرت، برای ما قرار دادی.»
ناله های حضرت به گونه ای بود که در مدینه منتشر می شد و غاصبان به شدّت از آن به خشم می آمدند و مانع گریه های آن حضرت می شدند.
2. از حضرت زهرا(سلام الله علیها) در حالی که در احد بر مزار حضرت حمزه(علیه السلام) عزاداری می کرد، پرسیدند: چرا مردم بر ضد شما و علی(علیه السلام) هجوم آوردند و حق مسلّم شما را غصب کردند؟
حضرت فاطمه(سلام الله علیها) در پاسخ فرمود: «لکنّها أحقادٌ بدریّةٌ و تراتٌ احدیّةٌ کانت علیها قلوب النّفاق مکتمنةٌ لامکان الوشاة فلمّا استَهدف الأمر أرسلت علینا شآبیب الآثار؛(17) این همه کینه توزیها از (جنگ) بدر و انتقام جوییها از (جنگ) احد است که در دلهای منافقان پنهان بود. پس زمانی که به هدفشان از امر (حکومت) رسیدند، تمام کینه ها و حسادتها را بر ما فرو ریختند.»
3. ام سلمه می گوید: خدمت حضرت زهرا(سلام الله علیها) رسیدم و پرسیدم: ای دختر رسول خدا! شب را چگونه صبح کردی؟ حالت چگونه است؟
فرمود: «أصبحت بین کمدٍ و کربٍ فقد النّبی و ظلم الوصیّ هتک و الله حجابه من أصبحت إمامته مقتضبة علی غیر ما شرع الله فی التّنزیل و سنّها النّبیّ فی التّأویل؛(18) صبح کردم در میان حزن شدید و اندوه عظیم، در حالی که پیامبر(صلی الله علیه آله وسلم) از دست رفته و وصیّ او مظلوم واقع شده است. سوگند به خدا! حشمت و عظمت آن کس دریده و نابود شد که بر خلاف حکم خدا در قرآن و سنّت و سفارش پیامبر(صلی الله علیه آله وسلم) در تأویل و تفسیر قرآن، حق امامت او را غصب کردند و به دیگران سپردند.»
4. آن گاه که تصمیم گرفتند به خانه ولایت هجوم برند، حضرت زهرا(سلام الله علیها) کنار در ورودی منزل خطاب به مردم کوچه و بازار فرمود: «لا عهد لی بقومٍ حضروا اسوء محضراً منکم...لم تستأمِرونا و لم تردُّوا لنا حقّا کانّکم لم تعلموا ما قال یوم غدیر خمّ؛ من ملّتی را مثل شما نمی شناسم که این گونه بد برخورد باشند... از ما فرمان نخواستند و حق (مسلّم) ما را باز نگرداندید. گویا از آنچه رسول خدا(صلی الله علیه آله وسلم) در روز غدیر خم فرمود آگاهی ندارید؟».
و در ادامه فرمود: «و الله لقد عقدله (علی(علیه السلام)) یومئذٍ الولاء لیقطع منکم بذالک منها الرّجاء و لکنّکم قطعتم الاسباب بینکم و بین نبیّکم...؛(19) در آن روز ولایت(و رهبری) را برای او (علی(علیه السلام)) منعقد کرد (و از مردم بیعت گرفت) تا امید شما(فرصت طلبان) به خلافت قطع گردد ولکن شما رشته های پیوند(معنوی) میان خود و نبی خود را قطع کردید.»
در این سخنان، حضرت به صورت علنی و در جمع مردم و با حضور دیگران صراحتاً از زیر پا گذاشتن حق علی(علیه السلام) سخن به میان آورده است.
5. حضرت فاطمه(سلام الله علیها) تا آخرین لحظه برای دفاع از علی(علیه السلام) پای فشرد و لذا در بخشی از وصیّت نامه آن حضرت می خوانیم:
«لاتصلّ علیّ أمّةٌ نقضت عهد الله و عهد أبی رسول الله صلّی الله علیه و آله فی أمیر المؤمنین علیّ علیه السلام، و ظلمونی حقّی...أُذَکّرهم بالله و برسوله ألّا تظلمونا و لا تغصبونا حقّنا الّذی جعله الله لنا، فیجیبونا لیلاً و یقعدون عن نصرتنا نهاراً؛(20) امّتی که عهد و پیمان خدا و پدرم رسول خدا(صلی الله علیه آله وسلم) را درباره (ولایت) امیرمؤمنان علی(علیه السلام) شکستند ونسبت به حق من ظلم کردند، بر پیکر من نماز نگزارند... و آنهایی که نسبت به خدا و رسولش تذکّر و هشدار می دادم که در مورد ما (اهل بیت) ظلم روا مدارید! و حق مسلّمی را که خدا برای ما قرار داده است، غصب نکنید! در تاریکی شب جواب مساعد می دادند(که شما را یاری می کنیم) و در روز روشن دست از یاری ما بر می داشتند،(نیز) حق ندارند بر من نماز گزارند.»
راستی که این عمل بانو ماندگارترین سندی است بر علیه غاصبان و زیباترین حرکتی است در افشاگری و بروز چهره منافقان.
چهارم : گریه بر مظلومیّت علی(علیه السلام)
گفتنی است حضرت زهرا(سلام الله علیها) پیش از رحلت پیامبراکرم(صلی الله علیه آله وسلم) از مصائب علی(علیه السلام) و مظلومیت او سخت نگران بود و زمانی که پیامبراکرم(صلی الله علیه آله وسلم) از انبوه مصائب و مشکلات علی(علیه السلام) پس از خود خبر داد فرمود: «إنّ زوجک یلاقی بعدی کذا و کذا؛ همسرت بعد از من چنین و چنان (مصائب و مشکلات) را ملاقات می کند.»
حضرت زهرا(سلام الله علیها) با یک دنیا نگرانی عرض کرد: «یا رسول الله ألا تدعو الله أن یصرف ذلک عنه؛ ای رسول خدا! آیا از خداوند نمی خواهی که این مشکلات را از علی(علیه السلام) دور کند؟»
فرمود: «چرا، امّا چاره ای جز این نیست، زیرا انسانها آزادند و از نعمت اختیار و آزادی سوء استفاده می کنند.»(21)
و در هنگامی که مصائب علی(علیه السلام) شروع شد و خلافت او غصب گردید، یکی از شیوه های دفاعی حضرت فاطمه(سلام الله علیها) گریه بر مظلومیت علی(علیه السلام) بود. آن حضرت بعد از رحلت پیامبر(صلی الله علیه آله وسلم) گریه می کرد و می فرمود: «...من لعلیّ أخیک و ناصرالدّین؛(22)کیست (یاور) برای علی(علیه السلام) آن یاری کننده دینت.»
در واپسین روزهای زندگی نیز به شدت گریه می کرد که علی(علیه السلام) از راز آن پرسید، و او پاسخ داد: «أبکی لما تلقی بعدی؛(23) به خاطر آنچه پس از من به تو خواهد رسید، گریه می کنم.»
پنجم : سرزنش مردم
فاطمه زهرا(سلام الله علیها) در بخشی از سخنان خود در جمع زنان مهاجر و انصار فرمود: «فقبحاً لفلول الحدّ و قرع الصّفاة؛ چه زشت است کندی شمشیرها و سستی و بازیچه بودن مردانتان!.»
و ادامه داد: «ویحهم أنّی زعزعوها عن رواسی الرّسالة و قواعد النّبوّة و الدّلالة و مهبط الرّوح الأمین...؛ وای بر آنان! چرا خلافت را از مرکز رسالت و پایه های نبوت و راهنما و مهبط وحی جبرئیل(علیه السلام) بیرون بردند!»
«و ما الّذی نقموا من أبی الحسن نقموا منه و الله نکیر سیفه...؛(24) چه باعث شد که (با علی(علیه السلام) کینه توزی کردند و) از ابی الحسن انتقام گرفتند؟(آری) به خدا! انتقام گرفتند به خاطر سوزش تیغ او (و پایداری او).»
و در بخشی از خطبه معروف خود در مسجد خطاب به انصار فرمود: «یا معاشر الفتیة و أعضاد الملّة، و أنصار الاسلام، ما هذه الغمیزة فی حقّی، و السّنة عن ظلامتی، اما کان رسول الله صلّی الله علیه و آله أبی یقول المرء یحفظ فی ولده...؛ ای گروه نقبا و جوانمردان(مؤمن)! ای بازوان ملّت و یاران اسلام! این غفلت و سستی چیست که در حق من روا می دارید و چرا در برابر دادخواهی من سهل انگارید؟ آیا پدرم رسول خدا(صلی الله علیه آله وسلم) همیشه نمی فرمود: «حرمت مرد(بزرگ) در فرزندانش حفظ شود. با چه سرعتی دچار اعمال ناپسند شدید! و چقدر زود آب از دهان و دماغ بز لاغر فرو ریخت!(یعنی دچار غفلت شدید).»
«و لکم طاقةٌ بما أحاول، و قوّةٌ علی ما أطلب و أزاول؛(25) در حالی که شما (انصار) توان گرفتن(حق من را) دارید و نیروی کافی(برای حمایت) آنچه من مطالبه می کنم و از آن کنار زده شده ام، دارید.»
و در خطبه چهارم که در نکوهش پیمان شکنان و سستی و بی تفاوتی مردم ایراد نمود، می فرماید: «معاشر النّاس المسرعة الی قیل الباطل، المضیة علی الفعل القبیح الخاسر أفلا یتدبّرون القرآن أم علی قلوبٍ أقفالها؛(26) ای مردمی که به سوی سخن باطل شتابانید و اعمال زشت زیانکارانه (غاصبان) را نادیده می گیرید! آیا در قرآن تدبّر نمی کنند یا بر دلهایشان قفل زده شده است؟»
در ادامه فرمود: «نه، بلکه اعمال بد شماست که پرده بر دلهایتان کشیده و گوشها و چشمهای شما را گرفته است و چه بد تأویل(از دین کردید) و چه بد نظریه و رأی دادید و چه بد گناهی را مرتکب شدید! و حتماً سرانجامش را گران و سخت خواهید یافت در آن روزی که پرده از کار شما برداشته شود و کیفری که در انتظار شماست و عذابی که خدا آماده کرده و شما گمان آن را ندارید، نمایان خواهد شد «و در آن روز است که اهل باطل دچار خسران می گردد.»(27)»(28)
ششم : دفاع هنگام بردن امام برای بیعت
در آن زمان تلخ و غم آلود که علی(علیه السلام) را با زور و با وضع زننده به طرف مسجد می بردند، فاطمه(سلام الله علیها) به میان جمعیّت آمد و بین امام و آنها قرار گرفت و فرمود: «و الله لاادعکم تجرّون ابن عمّی ظلماً؛به خدا قسم! نمی گذارم پسر عمویم را ظالمانه (برای بیعت) ببرید.»
«ویلکم ما اسرع ماخنتم الله و رسوله فینا اهل البیت و قداوصاکم رسول الله(صلی الله علیه آله وسلم) باتّباعنا و مودّتنا و التّمسّک بنا فقال الله تعالی قل لااسئلکم علیه اجراً الّا المودّة فی القربی(29)؛(30) وای بر شما! چه زود به خدا و رسولش درباره ما اهل بیت خیانت کردید! و حال آنکه رسول خدا(صلی الله علیه آله وسلم) به پیروی و دوستی ما(اهل بیت) تمسّک به ما (در امور زندگی) سفارش نمود. پس خداوند بلند مرتبه فرمود: بگو پاداشی بر رسالت از شما نمی خواهم، جز دوستی بستگانم را.»
هفتم : دفاع در مسجد
آن گاه که علی(علیه السلام) را مظلومانه به مسجد بردند، تا به اجبار از او بیعت بگیرند فریاد زهرا(سلام الله علیها) با تن مجروح بلند شد: «خلّوا عن ابن عمّی فو الّذی بعث محمّداً بالحق لئن لم تخلّوا عنه لأنشرنّ شعری و لأضعنّ قمیص رسول الله(صلی الله علیه آله وسلم) علی رأسی و لأصرخنّ الی الله تبارک و تعالی؛ رها کنید پسر عموم را! قسم به آن خدایی که محمد(صلی الله علیه آله وسلم) را به حق برانگیخت! اگر از علی(علیه السلام) دست برندارید، گیسوان خود را پریشان کرده و پیراهن رسول خدا(صلی الله علیه آله وسلم) را بر سر افکنده، به نزد خدای تبارک و تعالی فریاد بر می آورم.»
سپس اضافه فرمود: «یقین بدانید که ناقه صالح در نزد خدا از من گرامی تر و بچّه آن ناقه نیز از فرزندان من قدر و قیمتش زیادتر نبود.»(31)
آن گاه حضرت فاطمه(سلام الله علیها) همراه حسنین(علیهم السلام) برای نفرین به سوی قبر رسول خدا(صلی الله علیه آله وسلم) حرکت کرد. علی(علیه السلام) به سلمان فرمود: «سلمان! فاطمه را دریاب! گویی دو طرف مدینه را می نگرم که به لرزه افتاده. سوگند به خدا! اگر فاطمه(سلام الله علیها)...نفرین و ناله سر دهد، دیگر مهلتی برای مردم مدینه باقی نمی ماند و زمین همه آنها را درکام مرگبار خود فرو می برد.»
سلمان خود را رساند و از فاطمه(سلام الله علیها) خواست که نفرین نکند.
حضرت فرمود: «یا سلمان یریدون قتل علیّ ما علیّ صبرٌ؛ای سلمان! آنها قصد جان علی(علیه السلام) را دارند و من(در قتل علی(علیه السلام)) نمی توانم صبر کنم.»
سلمان عرض کرد: امام علی(علیه السلام) مرا فرستاده که به شما بگویم: به خانه برگردید و نفرین نکنید.
وقتی حضرت متوجه پیام امام خویش شد، فرمود: «اذا أرجع وأصبر و أسمع له و أطیع؛(32) حال(که امامم دستور داده) بر می گردم و صبر می کنم و سخن او را می پذیرم و از او اطاعت می کنم.»
این گونه دفاع، زیباترین دفاع است، چرا که با اطاعت صددر صد و محض امامش همراه است. آن گاه که علی(علیه السلام) سالم از دست مهاجمان آزاد شد. زهرا(سلام الله علیها) تا نگاهش به امام و شوهرش افتاد، گفت: «روحی لروحک الفداء و نفسی لنفسک الوقاء یا اباالحسن ان کنت فی خیرٍ کنت معک و ان کنت فی شرّ کنت معک؛جانم فدای جان تو و روح و جان من سپر بلای جان تو! ای اباالحسن همواره با تو خواهم بود اگر تو در خیر و نیکی باشی با تو هستم و اگر در سختی (و بلا) باشی (باز هم) با تو خواهم بود.»
راستی که باید گفت: جانانه ترین و زیباترین دفاع را فاطمه(سلام الله علیها) از امامت و امام خویش کرد تا آنجا که جان خویش را سخاوتمندانه فدا نمود و تا آخرین لحظه دست از دفاع از امام خود بر نداشت.

پی نوشت ها :
33. بحارالانوار، ج 36، ص 353.
34. ریاحین الشریعة، ذبیح الله محلاتی، تهران دارالکتب الاسلامیة، ج 1، ص 93؛ فرهنگ سخنان فاطمه(سلام الله علیها) محمد دشتی، انتشارات مشهور، ص27.
35. شرح نهج البلاغه، ابن ابی الحدید، بیروت، دارالکتب العلمیّه، ج 6، ص 211؛ فرهنگ سخنان فاطمه زهرا(سلام الله علیها)، ص 21.
36. بخشی از خطبه فاطمه زهرا(سلام الله علیها) در مسجد مدینه، .رک: الاحتجاج، احمد طبرسی، قم، اسوه، اوّل، 1413 ق، ج 1، ص 258؛ فرهنگ سخنان فاطمه زهرا(سلام الله علیها) ص 21.
37. بحارالانوار، ج 36، ص 353، ح 224.
38. همان، ج 23، ص 259، ح 8؛ تفسیر امام حسن عسکری(علیه السلام)، ص 330.
39. الاحتجاج، طبرسی، ج 1، ص 288 ـ 289 ؛ فرهنگ سخنان فاطمه زهرا(سلام الله علیها)، ص 92.
40. بحارالانوار، ج 36، ص 194؛فرهنگ سخنان فاطمه زهرا(سلام الله علیها)، ص 159.
41. همان.
42. بحارالانوار، ج 36، ص 353، ح 224.
43. الغدیر، علامه امینی، تهران، دارالکتب الاسلامیة، ج 1، ص 197.
44. ریاحین الشریعة، ج 1، ص 93؛ فرهنگ سخنان فاطمه زهرا(سلام الله علیها)، ص 27.
45. مناقب ابن شهرآشوب، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، ج 3، ص 330.
46. بحارالانوار، ج 36، ص 353، ح 224.
47. الاحتجاج، ج 1، ص 262؛ شرح نهج البلاغه، ابن ابی الحدید، ج 16، ص 206؛ قصة مدینه، ص 215.
48. بحارالانوار، ج 53، ص 19، و ج 43، ص 156 و 214.
49. همان، ج 43، ص 156 ـ 157، ح 5، مناقب ابن شهرآشوب، ج 2، ص 205.
50. همان.
51. بحارالانوار، ج 28، ص 205.
52. همان، ج 43، ص 204؛ علل الشرائع، صدوق، بیروت دارالبلاغة، ج 1، ص 185 ـ 189؛ فرهنگ سخنان فاطمه زهرا(سلام الله علیها) ص 213.
53. بحارالانوار، ج 24، ص 230، ح 35، فرهنگ سخنان فاطمه زهرا(سلام الله علیها)، ص 32.
54. بحارالانوار، ج 22، ص 484، ح 31.
55. الامالی، صدوق، ص 153، ح 8، به نقل از فرهنگ سخنان فاطمه زهرا(سلام الله علیها)، ص 31.
56. الاحتجاج، ج 1، ص 288، ح 50.
57. بحارالانوار، ج 43، ص 158؛ الاحتجاج، ج 1، ص 269؛ شرح خطبه حضرت زهرا(سلام الله علیها) عزّالدین حسینی زنجانی، قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، ج 2، ص 321.
58. سوره محمد(صلی الله علیه آله وسلم)، آیه 24.
59. سوره غافر، آیه 78: «و خسر هنالک المبطلون».
60. شرح خطبه فاطمه زهرا(سلام الله علیها)،ج 2، ص 321؛ فرهنگ سخنان فاطمه زهرا(سلام الله علیها)،ص 97؛ الاحتجاج، ج 1، ص 278.
61. سوره شوری، آیه 23.
62. الاختصاص، ص 181؛ فرهنگ سخنان فاطمه زهرا(سلام الله علیها)، ص 109.
63. بحارالانوار، ج 43، ص 47؛ مناقب ابن شهرآشوب، ج 3، ص 118.
64. کوکب الدرّی، علامه حائری مازندرانی، ج 1، ص 196، به نقل از: فرهنگ سخنان فاطمه زهرا(سلام الله علیها)، ص 110.

منبع: پاسدار اسلام ، خرداد 1387، شماره 318