مقدمه

بدون تردید وجود مقدس حضرت زهرا(سلام الله علیها) و سیره، رفتار و گفتار آن گرامی برای تمام زنان مسلمان مایه مباهات و اسوه كامل می باشد. بانوی بزرگواری كه حضرت خاتم الانبیاء(صلی الله علیه و آله) در ستایش او فرمود: «أَنَّ ابْنَتِی فَاطِمَهَ سَیِّدَهُ نِسَاءِ أَهْلِ الْجَنَّهِ؛ (1) دخترم فاطمه(سلام الله علیها) سرور بانوان بهشتی است.»

طبق این گفتار ارزشمند نبوی(صلی الله علیه و آله)، حضرت زهرا(سلام الله علیها) سرآمد تمام زنان سعادتمند عالم است كه در اثر كوشش در راه حق به مقامات عالیهٔ معنوی نائل شده اند.

رسول گرامی اسلام(صلی الله علیه و آله) در گفتار دیگری به عظمت و بزرگواری حضرت زهرا(سلام الله علیها) اشاره كرده و به او فرموده است: «یَا فَاطِمَهُ! أَ لَا تَرْضَیْنَ أَنْ تَكُونِی سَیِّدَهَ نِسَاءِ الْعَالَمِینَ و سَیِّدَهَ نِسَاءِ هَذِهِ الْأُمَّه و سَیِّدَهَ نِسَاءِ الْمُؤْمِنِینَ؛ (2) ای فاطمه! آیا به این كرامتی كه خداوند به تو داده خشنود نیستی كه تو سرور زنان جهان و سرور زنان این امت و سرور بانوان اهل ایمان باشی؟»

آری، حضرت زهرا(سلام الله علیها) جلوه ای كامل از تمام كمالاتی است كه یك زن در طول حیات خود ممكن است به آن نایل شود. حضرت امام خمینی رحمت الله علیه در این باره می فرماید: «تمام ابعادی كه برای زن متصور است، برای یك انسان كامل متصور است، در فاطمهٔ زهرا(سلام الله علیها) جلوه كرده و بوده است.» (3)

امام خمینی رحمت الله علیه برای شناساندن ویژگی یك بانوی كمال یافته با اشاره به وجود مقدس حضرت زهرا(سلام الله علیها) می فرماید: «آن بزرگوار یك زن معمولی نبوده است؛ یك زن روحانی، یك زن ملكوتی، یك انسان به تمام معنا انسان. او موجودی ملكوتی است كه در عالم به صورت انسان ظاهر شده است. زنی كه تمام خاصه های انبیا در اوست. زنی كه اگر مرد بود، نبی بود، به جای رسول الله(صلی الله علیه و آله) بود. معنویات، جلوه های ملكوتی، جلوه های الهی، جلوه های جبروتی، همه در این موجود مجتمع است.» (4)

با توجه به این ویژگیهای كم نظیر، بهترین كسی كه می تواند درس زندگی را به بانوان عصر ما بیاموزد، شخص حضرت زهرا(سلام الله علیها) است. از این رو، در این مقال بخشهایی از سیره و سخن آن بزرگوار را كه قابلیّت الگو برداری و درس آموزی برای زنان مسلمان دارد، تقدیم می كنیم. به امید آنكه بتوانیم ـ در عصری كه از هر سو دشمنان اسلام و شیاطین وسوسه گر، ایمان و ارزشهای اصیل جامعه و امنیت اخلاقی جوانان و زنان را هدف گرفته اند و با هر وسیله ای برای تضعیف باورهای دختران و زنان مسلمان تلاش می كنند ـ رفتارهای خود را با آن حضرت هماهنگ نماییم و درسهایی از آن بانوی مخدّره فرا گیریم.

قناعت، سادگی و شكرگزاری

هر زن مسلمانی در پرتو تعالیم قرآن و اهل بیت(علیهم السلام) همواره ساده زیستی را نصب العین خود قرار داده، و تمام همت خود را برای تربیت فرزندان صالح و حركت به سوی كمال بكار می گیرد؛ چرا كه دلدادگی به دنیا و مظاهر فریبندهٔ آن مانع رشد و ترقی معنوی و كمال انسانی است. زنی كه فقط به دنبال تشریفات، دنیاگرایی، زندگی شاهانه و اشرافی و لباسهای آن چنانی باشد، نمی تواند به اهداف والای زندگی پاك معنوی دست یابد و فرزندانی شایسته تربیت كند. به همین جهت، حضرت زهرا(سلام الله علیها) با اینكه دختر بزرگ رهبر جهان اسلام بود و می توانست از موقعیت خود بهره برداری مادّی بكند؛ امّا چنین نكرد.

سلمان فارسی می گوید: روزی حضرت فاطمه(سلام الله علیها) را دیدم كه چادری ساده بر سر داشت. با تعجب عرضه داشتم: عجبا! دختران پادشاهان ایران و قیصر روم بر كرسیهای طلایی می نشینند و پارچه های زربافت و اشرافی به تن می كنند؛ امّا دختر رسول خدا(صلی الله علیه و آله) كه عظمت و جلالتش از همهٔ آنها بالاتر و بیش تر است، نه چادرهای گران قیمت بر سر دارد و نه لباسهای فاخر و زیبا! حضرت زهرا(سلام الله علیها) فرمود: «یَا سَلْمَانُ! اِنَّ اللَّهَ ذَخَّرَ لَنَا الثِّیَابَ وَ الْكَرَاسِیَّ لِیَوْمٍ آخِرٍ؛ ای سلمان! خداوند بزرگ لباسهای زینتی و تختهای طلایی را برای روز قیامت ما ذخیره كرده است.»

آن گاه حضرت فاطمه(سلام الله علیها) به محضر رسول خدا(صلی الله علیه و آله) آمد و عرض كرد: «یا رسول الله! سلمان از لباس سادهٔ من تعجب كرد. قسم به خدایی كه تو را به رسالت در راه حق بر انگیخت! من و همسرم علی(علیه السلام) همواره زندگی ساده را پیشهٔ خود كرده ایم. فرش خانهٔ ما پوست گوسفندی است كه روزها شترمان بر روی آن علف می خورد و شبها بر روی آن می خوابیم و بالش ما چرمی است كه از لیف خرما پر شده است.» (5)

همچنین روزی رسول خدا(صلی الله علیه و آله) وارد منزل حضرت زهرا(سلام الله علیها) شد و دخترش را مشاهده كرد كه روی زمین نشسته، با یك دست فرزندش را در آغوش گرفته، شیر می دهد و با دست دیگر با آسیاب دستی گندمها را آرد می كند. از دیدن زندگی ساده؛ امّا گرم و پرعاطفهٔ حضرت فاطمه(سلام الله علیها) اشك در چشمان رسول خدا(صلی الله علیه و آله) حلقه زد و فرمود: «یَا بِنْتَاهْ! تَعَجَّلِی مَرَارَهَ الدنیا بِحَلاوَهِ الْآخِرَهِ؛ دخترم! مشكلات دنیا را به یاد شیرینی و حلاوت زندگی در جهان آخرت بر خود هموار ساز و تحمل كن!»

حضرت فاطمه(سلام الله علیها) نیز عرضه داشت: «یَا رَسُولَ اللَّهِ! الْحَمْدُ لِلَّهِ عَلَی نَعْمَائِهِ وَ الشُّكْرُ لِلَّهِ عَلَی آلَائِهِ؛ (6) ای رسول خدا! حمد و سپاس خداوند را در مقابل این همه نعمتی كه به ما داده است.» البته ساده زیستی بانوی مسلمان به این معنا نیست كه ژولیده، آلوده و بد لباس زندگی كند؛ بلكه سادگی او باید توأم با پاكی و تمیزی باشد.

كار و تلاش و خیرخواهی

یك زن با ایمان همواره در راه احیای ارزشهای الهی و پیشرفت جامعه و خانواده اش تلاش می كند و حضرت زهرا(سلام الله علیها) نمونه بارزی از بانوان پر تلاش در طول تاریخ است. آن حضرت علاوه بر تلاشهای معنوی، در عرصه های عبادت و تقوا، خانواده داری و تربیت فرزندان نیز الگویی تمام عیار می باشد. كار شبانه روزی برای تعالی و استحكام خانواده، تربیت و پرورش فرزندان شایسته، آموزش علم برای تشنگان دانش، ایراد خطابه و روشنگری مردم در صحنهٔ اجتماع و در یك كلام، حركت با تمام وجود به سوی رشد و كمال، از ویژگیهای بارز آن سرور بانوان عالم است.

حضرت زهرا(سلام الله علیها) در گزارشی كه در مورد كوششهایش در خانه و خانواده اش برای رسول خدا(صلی الله علیه و آله) بیان می كند، چنین عرضه می دارد: «لَیْلَتِی جَمِیعاً اُدِیرُ الرَّحَی حَتَّی اُصْبِحَ وَ اَبُو الْحَسَنِ یَحْمِلُ حَسَناً وَ حُسَیْنا؛ (7) شب تا صبح به آرد كردن گندم مشغول بودم، در حالی كه ابوالحسن، فرزندانم حسن و حسین(علیه السلام) را نگه داری می كرد.»

مهمان نوازی

پذیرایی از مهمان از زیباترین آموزه های دین ماست، و این مهمان نوازی را كه یكی از این اوصاف بزرگوارانه است، می توان به شكلی زیبا و شایسته در سیره حضرت زهرا(سلام الله علیها) به نظاره نشست. روزی حضرت علی(علیه السلام) مهمانی را به همراه خود به منزل آورد و از حضرت زهرا(سلام الله علیها) پرسید: «آیا غذایی در منزل داریم كه این مهمان گرسنه را سیر كنیم؟» حضرت زهرا(سلام الله علیها) با كمال بزرگواری فرمود: «مَا عِنْدَنَا إِلَّا قُوتُ الصِّبْیَهِ وَ لَكِنَّا نُوءْثِرُ بِهِ ضَیْفَنَا؛ (8) در خانه ما فقط به اندازه خوراك یك دختر بچه هست؛ امّا امشب ایثار كرده، گرسنگی را تحمل می كنیم و این مقدار غذا را به مهمان می بخشیم.»

تواضع و همدلی با شوهر

از دیگر ویژگیهای یك بانوی مسلمان، همراهی و همدلی با شوهر است. او برای گرم نگه داشتن كانون خانواده، و استحكام روابط بین اعضای آن، همواره كنار همسر و پشتیبان اوست. امام باقر(علیه السلام) فرمود: «علی(علیه السلام) و فاطمه زهرا(سلام الله علیها) برای همدلی بیش تر در نظام خانواده به حضور رسول خدا(صلی الله علیه و آله) رفتند تا رهنمودی بگیرند. رسول خدا(صلی الله علیه و آله) حضرت فاطمه(سلام الله علیها) را به كارهای درون خانه گماشت و كارهای بیرون را به علی(علیه السلام) واگذار كرد. بعد از این رهنمود شایسته، حضرت زهرا(سلام الله علیها) با خوشحالی اظهار داشت: «فَلَا یَعْلَمُ مَا دَاخَلَنِی مِنَ السُّرُورِ إِلَّا اللَّهُ بِإِكْفَائِی رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) تَحَمُّلَ رِقَابِ الرِّجَالِ؛ (9) جز خداوند متعال كسی نمی داند كه از این تقسیم كار چقدر خوشحال شدم؛ زیرا رسول خدا(صلی الله علیه و آله) مرا از انجام كارهایی كه مربوط به مردان است، بازداشت.»

حضرت زهرا(سلام الله علیها) چنان به همسر گرامی خود علاقمند بود و با آن حضرت همدلی داشت كه بعد از وقایع تلخ ماجرای سقیفه و فدك كه دل زهرا(سلام الله علیها) را شكستند و به خانه اش حمله كردند، آن گاه كه حضرت علی(علیه السلام) وارد منزل شد و فرمود: «فاطمه جان! ابوبكر و عمر در پشت در اجازه ملاقات می خواهند؟ نظرت دراین باره چیست؟ حضرت با آن همه خون دلی كه از آنان داشت، با كمال تواضع فرمود: «الْبَیْتُ بَیْتُكَ وَ الْحُرَّهُ زَوْجَتُكَ افْعَلْ مَا تَشَاءُ؛ (10) علی جان! خانه خانه توست و من همسر تو هستم؛ هرآنچه می خواهی انجام بده!»

مهم ترین راز موفقیت در همسرداری

از امتیازات یك بانوی مسلمان، توفیق او در امر همسرداری است. اگر در میان زن و شوهر، یكی از آنان فداكاری و گذشت بیش تری داشته باشد، مطمئناً كار به مشاجره و نزاع خانوادگی منجر نخواهد شد. بنابراین، كم توقع بودن، گلایه نكردن، صبر و استقامت در سختیهای زندگی توسط زنان با ایمان می تواند به استحكام اركان خانواده كمك شایانی بكند. فرازی از زندگی و سخنان حضرت زهرا(سلام الله علیها) در این زمینه راهكار جالبی برای همسران شایسته می باشد.

در یكی از روزهای پر مشقت، غذا در منزل امام علی(علیه السلام) و حضرت زهرا(سلام الله علیها) كمیاب شده بود. امام از همسرش پرسید: فاطمه جان! غذایی داری كه مقداری تناول كنیم؟ فاطمه(سلام الله علیها) پاسخ داد: سوگند به آن خدایی كه مقام و عظمت تو را بالا برد! سه روز است كه غذای كافی در منزل نداریم و مقدار اندكی هم كه داشتیم به شما بخشیدم و خودم رنج گرسنگی را تحمل كردم.

امام علی(علیه السلام) فرمود: چرا به من اطلاع ندادی؟» حضرت زهرا(سلام الله علیها) پاسخ داد:

«كَانَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) نَهَانِی أَنْ أَسْأَلَكَ شَیْئاً فَقَالَ: لَا تَسْأَلِی ابْنَ عَمِّكِ شَیْئاً إِنْ جَاءَكِ بِشَیْءٍ عَفْواً وَ إِلَّا فَلَا تَسْأَلِیهِ؛ (11) رسول خدا(صلی الله علیه و آله) مرا نهی فرموده است كه از تو چیزی بخواهم و به من سفارش كرده است كه: از پسر عمویت چیزی درخواست نكن! اگر خودش چیزی آورد، بپذیر؛ وگرنه خودت درخواست نكن!»

پاسدار حریم عفت و حیا

از زیباترین درسهایی كه حضرت زهرا(سلام الله علیها) به بانوان آموخت، حفظ عفت، عصمت و حجاب بود. روزی مردی نابینا برای ورود به منزل علی(علیه السلام) اجازه خواست. حضرت زهرا(سلام الله علیها) با ورود وی به پشت پرده رفت و حجاب خود را كامل كرد. رسول خدا(صلی الله علیه و آله) كه در آنجا حضور داشت، پرسید: ندخترم! او كه نابیناست و تو را نمی بیند، چرا پشت پرده رفتی و حجاب خود را كامل كردی؟» حضرت فاطمه(سلام الله علیها) پاسخ داد: «إِنْ لَمْ یَكُنْ یَرَانِی فَإِنِّی أَرَاهُ وَ هُوَ یَشُمُّ الرِّیحَ؛ اگر او مرا نمی بیند، من او را می بینم و او بوی زن نامحرم را حس می كند.» رسول خدا(صلی الله علیه و آله) فرمود: «أَشْهَدُ أَنَّكِ بَضْعَهٌ مِنِّی؛ (12) گواهی می دهم كه تو پارهٔ تن منی.»

بنابراین، بانوان محترم باید به مسئلهٔ محرم و نامحرم با تمام وجود دقت كرده، آن را رعایت كنند؛ چراكه در صورت عدم رعایت، فرجام ناشایست آن دامنگیرشان خواهد شد. اساساً امنیت اخلاقی جامعه در گرو حفظ حریم زنان و مردان نامحرم است. حفظ ایمان، آرامش درونی، سلامت جسمانی، استحكام بنیان خانواده ها، عزت و سربلندی جامعه و جلوگیری از بزهكاریها و مفاسد متعدد اخلاقی از جمله دستاوردهای حفظ حجاب و رعایت حریم زنان از معرض دید نامحرمان می باشد. به همین جهت، رسول خدا(صلی الله علیه و آله) طبق فرمان الهی دستور داد كه: بَاعِدُوا بَیْنَ اَنْفاسِ النِّساءِ وَ اَنْفاسِ الرِّجالِ؛ (13) میان زنان و مردان نامحرم فاصله ایجاد كنید!»

 بالاترین ارزش

از منظر حضرت زهرا(سلام الله علیها) نزدیك ترین حالات زن به خداوند متعال هنگامی است كه خود را از دید نامحرمان دور نماید و در منزل خود به خانه داری و تربیت فرزند و پذیرایی از همسر خود بپردازد. امام صادق(علیه السلام) به نقل از حضرت فاطمه(سلام الله علیها) دراین باره فرمود: «أَنَّ أَدْنَی مَا تَكُونُ مِنْ رَبِّهَا أَنْ تَلْزَمَ قَعْرَ بَیْتِهَا؛ (14) نزدیك ترین حالات یك زن به خداوند متعال زمانی است كه در منزل می ماند و به امور خانه داری و تربیت فرزند می پردازد.»

آری، یك زن مسلمان هرگز فرمان خداوند متعال را در مورد حفظ عفت و عصمت خود فراموش نمی كند و در طول زندگی حجاب خود را همانند گوهری گرانبها پاس می دارد. این سخن معروف حضرت زهرا(سلام الله علیها) كه ضامن پایداری جوامع و مایه استحكام خانواده هاست، همواره باید در معرض دید بانوان مسلمان به ویژه دختران جوان باشد كه فرمود: «خَیْرٌ لِلنِّسَاءِ أَنْ لَا یَرَیْنَ الرِّجَالَ وَ لَا یَرَاهُنَّ الرِّجَالُ؛ (15) بهترین و نیكوترین عمل زنان آن است كه بدون ضرورت مردان نامحرم را نبینند و مردان نامحرم نیز آنان را ننگرند.»

به راستی خوشبختی و سعادت زن و جامعه بهترین و نیكوترین عمل زنان آن است كه بدون ضرورت مردان نامحرم را نبینند و مردان نامحرم نیز آنان را ننگرند. در همین جمله نهفته است كه زن تا می تواند از نامحرمان دوری كند و كم ترین ارتباطی را با آنان داشته باشد؛ امّا متأسفانه در عصر ما شیاطین وسوسه گر و دشمنان اسلام تلاش می كنند به هر وسیله و عنوانی زنان مسلمان را از هویت خود جدا كنند و به مجامع عمومی و معرض دید نامحرمان بكشانند و به این وسیله آنان را از اهداف اصلی خلقتشان بازدارند.

كلام «فرانس فانون» نویسندهٔ فرانسوی

وی می گوید: «نیروهای اشغالگر در كشور مسلمان الجزایر مأموریت داشتند تا هویت و اصالت فرهنگی ملت الجزایر را نابود سازند و در این راه حداكثر كوشش خود را در تخریب مسئلهٔ حجاب و چادر زنان متمركز كرده بودند؛ زیرا آن را نشانهٔ مهم اصالت ملی زنان الجزایری تلقی می كردند. از دیدگاه استعمارگران هجوم به تار و پود جامعه اسلامی الجزایر ابتدا باید از تحت تأثیر قرار دادن زنان آغاز می شد. دستگاه استعماری فرانسه برای مبارزه با حجاب زنان و بیرون كشیدن آنان از كانون خانواده، مبالغ هنگفتی اختصاص داده بود. آنها بر این باور بودند كه حجاب زن سدّ محكم و دژ عظیمی در برابر نفوذ غربیهاست. هر چادری كه كنار گذاشته شود، افق جدید و گام بلندی در تسلط استعمارگران بر كشورهای اسلامی است. پس از دیدن هر زن مسلمانی كه حجاب را كنار گذاشته است، امید تسلط آنان ده برابر می گردد. با هر چادری كه رها می گردد، گویی جامعهٔ اسلامی برای پذیرش و تسلیم در برابر استعمارگران آماده تر می شود.» (16

  پی نوشت ها :

1- بحار الانوار، ج 37، ص 39.

2- مستدرك حاكم، ج 3، ص 156.

3- صحیفه امام، ج 7، ص 337.

4- همان.

5- بحار الانوار، ج 8، ص 303.

6- مكارم الاخلاق، ص 117.

7- كنز العمال، ج 15، ص 507.

8- فرهنگ سخنان فاطمه(س- ، ص 98.

9- بحار الانوار، ج 43، باب 4، ح 1.

10- كتاب سلیم بن قیس، ص 868، ح 48.

11- تفسیر عیاشی، ج 1، ص 171.

12- دعائم الاسلام، ج 2، ص 214.

13- مواهب الجلیل، ج 2، ص 578.

14- نوادر راوندی، ص 14.

15- وسائل الشیعه، ج 20، ص 67.

16- فلسفه چادر حجاب برتر، ص 95.

 منبع : کتاب حضرت زهرا(سلام الله علیها) / معاونت تبلیغ و آموزشهای کاربردی حوزه علمیه قم