الَّذِینَ یُنفِقُونَ أَمْوَالَهُم بِاللَّیْلِ وَالنَّهَارِ سِرًّا وَعَلاَنِیَةً فَلَهُمْ أَجْرُهُمْ عِندَ رَبِّهِمْ وَلاَ خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَلاَ هُمْ یَحْزَنُونَ

آنان که اموال خویش را در شب و روز, در پنهان و آشکار انفاق میکنند, اجرشان با پروردگارشان است, نه بیمناک میشوند و نه غمگین.

و در مجمع البیان در ذیل آیه شریفه، درباره شان نزول این آیه گفته است بطوری که از ابن عباس نقل شده، این آیه در شان علی بن ابیطالب نازل شده است که آن حضرت چهار درهم پول داشت، یکی را در شب، و یکی را در روز سومی را پنهانی و چهارمی را علنی صدقه داد، و به دنبال آن این آیه نازل شد که: کسانی که اموال خود را شب و روز، سری و علنی انفاق می کنند....

مرحوم طبرسی سپس میگوید: این روایت هم از امام باقر و هم از امام صادق (علیه السلام) نقل شده است. (1)

مولف: این معنا را عیاشی نیز در تفسیرش و شیخ مفید در اختصاص و شیخ صدوق در عیون آورده اند. (2)

و در الدر المنثور است که عبد الرزاق و عبد بن حمید، و ابن جریر و ابن منذر و ابن ابی حاتم و طبرانی و ابن عساکر از طریق عبد الوهاب بن مجاهد از پدرش مجاهد از ابن عباس روایت کرده اند که در تفسیر آیه: "الذین ینفقون اموالهم باللیل و النهار سرا و علنیه" گفته است: این آیه در شان علی بن ابیطالب نازل شد، که چهار درهم داشت یکی را در شب و دومی را در روز و سومی را پنهانی و چهارمی را علنی صدقه داد. (3)

و در تفسیر برهان از کتاب مناقب بن شهر اشوب از ابن عباس و سدی، و مجاهد و کلبی، و ابی صالح، و واحدی، و طوسی، و ثعلبی، طبرسی و ماوردی، و قشیری و شمالی و نقاش و فتال، و عبد الله بن حسین، و علی بن حرب طائی، نقل کرده که همه نامبردگان در تفسیرهای خود گفته اند: علی بن ابیطالب چهار درهم نقره داشت، یکی را شبانه دومی را در روز، سومی را سری و چهارمی را علنی صدقه داد، به دنبال آن، آیه: الذین ینفقون اموالهم باللیل و النهار سرا و علنیه نازل شد، و در آن به تک تک درهمهای آن جناب مال نامیده شده و او را به قبول صدقاتش بشارت داده است. (4)

و در بعضی از تفاسیر آمده است که: این آیه در شان ابی بکر نازل شده، که چهل هزار دینار داشت، ده هزار دینار آنرا شبانه، و ده هزار دیگر را در روز، ده هزار را سری و ده هزار باقی را علنی صدقه داد.

مولف: آلوسی در تفسیر خود در ذیل این حدیث گفته: امام سیوطی به دنبال نقل این روایت گفته است که جریان صدقه دادن ابی بکر را ابن عساکر در تاریخش از عایشه نقل کرده، و در آن روایت این قسمت که آیه در شان او نازل شده نیامده است، و گویا آن کسی که چنین ادعائی کرده، آنرا از روایت ابن منذر فهمیده، زیرا ابن منذر از ابن اسحاق نقل کرده است که وقتی مرگ ابی بکر نزدیک شد و عمر را جانشین خود کرد، برای مردم خطابهای ایراد نمود، بعد از حمد و ثنائی که خدا لایق آن است گفت: هان ! ای مردم، طمع هر چه هم کم باشد فقر است، و نومیدی از مال مردم هر چه باشد به همان مقدار غنی است، و شما جمع می کنید اموالی را که خود نمی خورید: و آرزو می کنید چیزهائی را که به آن نمی رسید، و بدانید که بخل هر چه هم کم باشد به همان مقدار نفاق است، پس برای خود خیر انفاق کنید، کجا هستند اصحاب این آیه ؟، آنگاه آیه را تلاوت کرد، و سیوطی در آخر می گوید: خواننده می داند که این حدیث هیچ دلالتی ندارد بر اینکه آیه شریفه در حق ابی بکر نازل شده باشد، این بود گفتار آلوسی.

و در الدر المنثور به چند طریق از ابی امامه و ابی الدردا، و ابن عباس و غیر ایشان روایت آورده که گفتهاند: این آیه درباره اصحاب خیل نازل شده است.

مولف: منظور از اصحاب خیل سپاهیان سواره اند که شب و روز برای اسبها پول خرج می کنند ولی این تعبیر آیه که می فرماید: سرا و علنیه با پرستاری اسبان نمی سازد، چون در مورد تهیه آذوقه اسبان معنا ندارد اینچنین مطلب را عمومیت دهد و بفرماید: هم در روز و هم در شب و هم در خفا و هم آشکارا انفاق میکنند.

و نیز در الدر المنثور است که ابن مسیب در ذیل آیه الذین ینفقون... روایت کرده که همه این آیه درباره عبد الرحمان بن عوف و عثمان بن عفان نازل شده که در لشگر معروف به جیش عسرت پولهائی را خرج کردند. (5) مولف: اشکال این روایت این است که مانند روایت قبلی با آیه شریفه تطبیق نمیشود.

پی نوشتها :

1 - مجمع البیان ج1 ص883

2 - تفسیر عیاشی ج1 ص151

3 - تفسیرالدرالمنثور ج1 ص363

4 - تفسیر برهان ج1 ص752

5 - الدرالمنثور ج1 ص363

سوره بقره, آیه 274