ماه مبارك رمضان و لحظات پاك و نورانی آن اگر چه فضای معنوی خاصی ایجاد می كند تا خودسازی های اخلاقی رونق گیرند و درون نگری ها و مقابله با صفات نكوهیده شدت یابند و خلوت های عاشقانه و مناجات های عارفانه به اوج رسند و عبادت های « فردی » برای تهذیب نفس و طی مراحل تقوا و تقرب افزون گردند لكن گرایش ها و تلاش های « اجتماعی » و رویكردها و مراقبت های « سیاسی » نیز در این ماه شریف دارای جایگاه خاص می باشند.

این از مشخصه های بارز دین مبین اسلام است كه در تمام عبادت ها و در كنار همه پرورش های اخلاقی و معنوی گرایش های اجتماعی و سیاسی را نیز به صورت جلوه ای از تعالیم و قوانین جامع خود به تجلی و ظهور در می آورد تا این بینش و شناخت را به اهل ایمان منتقل سازد كه اولا اسلام دین زندگی است و به تمام ابعاد آفرینش انسان و همه نیازهای او نظر می گسترد و تلاش های معنوی را با فعالیت های اجتماعی و سیاسی ممزوج می سازد و بین دنیا و آخرت موازنه ایجاد می كند تا انسان را مطابق با نیازهای اصیل فطری و طبیعی او كه هم « روحی و معنوی » و هم « جسمی و مادی » می باشد به رشد و كمال برساند.

ثانیاً اسلام عزلت و رهبانیت را طردمی كند و برای گرایشات اخلاقی و رویكردهای خاص تهذیبی و درون گرایانه در صورتی ارزش و اعتبار قائل است كه انسان را آنگونه بپرورد كه شخصیتی جامع به دست آورد و ثمره خودسازی های فردی خویش را در حیات اجتماعی و سیاسی متجلی سازد و برای جامعه انسانی مفید و سازنده و راهگشا باشد.

ثالثا اسلام مسلمان عابد و زاهد و در عین حال گوشه گیر و بریده از اجتماع و تهی از بینش و آگاهی های سیاسی و گریزان از وظایف و مسئولیت های اجتماعی و سیاسی خاصی كه تعالیم و قوانین الهی مشخص می سازند را كامل نمی داند و این نوع دینداری و اسلام گرایی و عبادت را ناقص معرفی می كند و طبیعی است كه مسلمانان متمایل به این شیوه متضاد با حقیقت اسلام اجر و پاداشی متناسب با عمل خود به دست می آورند و به هیچ وجه قابل مقایسه با مسلمانان عابد و متقی و حاضر در عرصه های زندگی اجتماعی و سیاسی و كوشنده برای تحقق تعالیم جامع و زندگی ساز اسلام در گستره حیات دنیا قابل مقایسه نمی باشند.

رویكردهای اجتماعی و تلاش های سیاسی درنگاه دین مبین حق تا آنجا حائز اهمیت است كه علاوه بر آمیختن آن در عبادت بزرگ و شریف « نماز » (1) در ماه مبارك رمضان و در عبادت عظیم و نقش آفرین « روزه » نیز این رویكردها و تلاش ها را ضروری و لازم می داند و برآنها اصرار می ورزد.

در میان رهنمودهای ائمه دین (علیهم السّلام) در باره ضرورت فعالیت های خالصانه اجتماعی و سیاسی در ماه مبارك رمضان و نقش روزه در تسهیل آن دعای حضرت امام سجاد(علیه السّلام) را یكی از نمونه ها و مصادیق تامل برانگیز می یابیم .

امام سجاد(علیه السّلام) در بخشی از دعاهای مربوط به ماه مبارك رمضان اینگونه با حضرت پروردگار مناجات می كند :

« ای خداوند در این ماه ما را موفق دار كه به خویشاوندانمان نیكی كنیم و به دیدارشان بشتابیم و همسایگانمان را به بخشش و عطای خویش بنوازیم و اموالمان را از هرچه به ناحق برآن افزوده ایم پیراسته داریم و با ادای زكات پاكیزه گردانیم و با آنان كه از ما گسیخته اند بپیوندیم و با آن كه در حق ماستمی روا داشته به مقتضای انصاف رفتار كنیم و با آن كس كه با ما دشمنی ورزیده دوستی كنیم جز آن كسانی كه به خاطر رضای تو با آنان دشمن شده ایم كه با چنین دشمنی هیچ گاه سخن از دوستی نگوئیم و همدل نشویم . » (2 )

در این دعای شریف هم گرایشات اجتماعی و هم رویكردهای سیاسی را می توان به تعمق گذاشت .

1 ـ گرایشات و تلاش و فعالیت های اجتماعی به صورت ذیل در این دعا مورد توجه قرار گرفته است .

دیدار از خویشان و نزدیكان و نیكی درحق آنان یكی از اعمال صالح و ممدوح اجتماعی است كه تعالیم و معارف اسلامی به شدت نسبت به انجام آن اصرار می ورزند.این عمل در اسلام « صله رحم » نام گرفته است و در متن معارف دین برای عامل به این دستورالعمل اجر و پاداش فراوانی در نظر گرفته شده و قطع این رابطه و پیوند از گناهان كبیره معرفی شده است .

ارتباط با « همسایگان » و عطا و بخشش نسبت به آنان ـ به ویژه اگر محتاج و فقیر و نیازمند باشند ـ از دیگر فعالیت های اجتماعی محسوب می شود كه موجب جلب خشنودی خدا و رفع تنگناها و پیوند قلوب و ازدیاد و رونق روابط اجتماعی صحیح و سازنده می گردد. همچنین این گرایش در رفع كدورت ها و ناراحتی ها بین همسایگان ـ كه گاهی در زندگی روزمره و براساس سوظن ها یا فعالیت های عناصر سخن چین و اختلاف برانگیز به وجود می آید ـ بسیار موثر است .

پیراسته كردن اموال از آنچه به ناحق بر آن افزوده شده است یكی دیگر از عملكردهایی است كه بازندگی اجتماعی پیوند و ارتباط دارد. زیرا اموال و دارایی ها در اثر كار و تلاش درجامعه و با مواجهات و تعاملات با افراد گوناگون و در ضمن معامله ها و داد و ستدها به دست می آیند و در همین صحنه ها و عرصه هاست كه سواستفاده ها ـ به صورت گران فروشی یاكم فروشی یااحتكار یا رشوه خواری یا به كارگیری روش های ناجوانمردانه دیگر همچون تخریب شخصیت دیگران با دروغ گویی و تهمت زنی به منظور محروم كردن آنان از حقوق مادی ـ به ظهور و بروز درمی آیند.

پیراسته كردن موال به دو صورت قابل تحقق می باشد. صورت اول جلوگیری از سواستفاده ها و فعالیت های مخرب اقتصادی و حرامخواری و دزدی و ضایع كردن حق الناس می باشد كه باید به صورت قاطع و صریح اموال به ناحق تصاحب شده به صاحبان آنها مسترد گردد. صورت دوم پرداخت خمس و زكات است كه هیچ ارتباطی با حرامخواری ها و احتكار و ارتشا و دزدی و ضایع كردن حقوق دیگران ندارد بلكه وظیفه ای است كه باید همه اهل ایمان با تحقق شرایط خاص به آن مبادرت ورزند و به این وسیله با جلب رضایت خدا و عمل به تكلیف دینی اموال خویش را به تزكیه معنوی و خلوص كامل برسانند.

پیوند با گسیختگان و ایجاد ارتباط مجدد بین خود و آنان یكی دیگر از تلاش های اجتماعی به شمار می آید. این عمل در شرایطی كه گسیختگان پیوندها انسان های سالم و صالحی باشند و نه اهل فتنه و نفاق و فریب كاری و اختلاف افكنی ضرورت می یابد و كسانی كه در ایجاد ارتباط مجدد پیشقدم شوند در جلب رضایت خدا و تحقق مودت و محبت بین خود و دیگران سبقت گرفته اند.

2 ـ در دعای شریف حضرت امام سجاد(علیه السّلام) تعابیر دیگری نهفته است كه هم دارای مصداق های اجتماعی می باشند و هم می توان مصادیق سیاسی این عبارات را به خوبی به نظاره نشست .

آنچه امام (علیه السلام) در انتهای دعای خویش به صورت درخواست از خداوند مطرح می كند را مجددا مرور می كنیم :

« خداوندا ما را موفق بدار با آن كه در حق ما ستمی روا داشته است به مقتضای عدل و انصاف رفتار كنیم و با آن كس كه با ما دشمنی ورزیده دوستی كنیم جز آن كسان كه به خاطر رضای تو با آنان دشمن شده ایم كه با چنین دشمنانی هیچ گاه سخن از دوستی نمی گوئیم و همدل نمی شویم . »

موضوع اول در این بخش از دعا « ستمگران » هستند كه هم مصادیق اجتماعی دارند و هم مصادیق سیاسی .

« ستمگران اجتماعی » كسانی هستند كه در عرصه های كار و تلاش و در محیط های مختلفی كه انسان ها با یكدیگر تعامل و مواجهه دارند با ارتكاب ستم های اقتصادی با تصاحب اموال یا ضایع كردن حقوق مردم و نیز با ارتكاب ستم های امنیتی با مختل كردن آسایش و آرامش توده های مردم و همچنین با ارتكاب ستم های مرتبط با آبرو و حیثیت افراد با ترویج دروغ و تهمت و دشنام و هتاكی و پرده دری علیه آنان جامعه انسانی را با مشكل و رنج و ترس و هراس مواجه می سازند.

« ستمگران سیاسی » نظام های حكومتی جور می باشند كه به سرزمین های اسلامی تهاجم و تعدی می ورزند و آزادی و استقلال ملل مسلمان را در معرض خطر اضمحلال قرار می دهند. اینان در ادوار مختلف تاریخ و از جمله هم امروز جهان اسلام را هدف تحركات و فعالیت های مخرب نظامی خویش قرار داده و می دهند و به همین دلیل دفاع از اسلام و تمامیت ارضی و استقلال سرزمین های اسلامی واجب می گردد و جبهه توحید باید با انسجام و اتحاد و اقتدار كامل به مقابله با تعدی و تجاوز آنان بپردازد.

همچنان كه در متن دعای حضرت امام زین العابدین (علیه السّلام) آمده است در مقابله با ستم اجتماعی و ستم سیاسی باید با عدل و انصاف عمل نمود و این وظیفه ای است كه تعالیم مقدس اسلام برای اهل ایمان مشخص نموده است . قرآن كریم به صراحت تمام ضمن توصیه و فرمان بر جهاد علیه ستمگران اهل ایمان را در مقابله با آنان دعوت به پرهیز از جور و ستم و گرایش به عدل می نماید :

« در راه خدا با آنان كه به جنگ و مقاتله با شما برخاسته اند جهاد كنید لكن ستمكار نباشید كه خداوند ستمگران را دوست نمی دارد.» (3 )

موضوع دوم در این بخش از دعا « دوستی و دشمنی در راه خدا » می باشد كه در صحنه های مختلف حیات سیاسی ـ در ابعاد داخلی و خارجی ـ تحقق می یابد ـ دشمنی در راه خدا علاوه بر ابعاد سیاسی دارای ابعاد اجتماعی نیز می باشد كه مخالفان دین خدا تنها نظام های سیاسی و حكومتی باطل نیستند و دشمنان اجتماعی دین خداـ یعنی ملحدان و فاسقان و فاسدان و قاتلان و باندهای تبهكار و برهم زنندگان امنیت اجتماعی ـ در داخل جامعه اسلامی از مصادیق دعای امام سجاد(علیه السّلام) به شمار می روند. لكن باید توجه داشت كه دشمنان سیاسی اسلام به ویژه در سطح خارجی فراوان و این نوع عداوت و دشمنی با دین خدا دارای وسعت و گسترش خاص می باشد و از همین روست كه تعالیم قرآن و رهنمودهای پیشوایان دین (علیهم السّلام) به طور وسیع با مطرح كردن اصل دوستی و دشمنی در راه خدا به رعایت این اصل و قانون توسط اهل ایمان فرمان می دهند.

قرآن كریم ضمن توصیه های مكرر به دشمنی و جهاد و مبارزه با دشمنان دین خدا مسلمانان را از دوستی با آنان نهی می فرماید و به صراحت اعلام می كند : « ای اهل ایمان مبادا كافران را به دوستی گرفته و مومنان را رهاكنید . آیا می خواهید خدا را بر (مجازات عصیان و سركشی خود) حجتی آشكار گردانید » (5 )

در كنار آیات فراوان قرآن كریم در موضوع دوستی و دشمنی در راه خدا و مواجهه و معارضه با جبهه مشترك كفر و شرك و نفاق در هر عصر و زمان رهنمودهای صریح پیامبر اكرم (صلّی الله علیه و آله و سلّم) و امامان (علیهم السّلام) قرار دارند.

این سخن از رسول گرامی اسلام (صلّی الله علیه و آله و سلّم) كه می فرماید : « بهترین كارها دوستی و دشمنی در راه خداست » (6 )و این رهنمود از امیرمومنان (علیه السّلام) كه اعلام می دارد : « بپرهیز از این كه دشمنان خدا را دوست بداری » (7 ) نمونه هایی از روایات بی شماری است كه موضوع آنها « دوستی و دشمنی در راه خدا » می باشد.

حضرت امام سجاد(علیه السّلام) دردعای خویش تصریح می نماید كه ما در راه رضا و خشنودی خدا با افراد و گروه ها و جریان ها و حكومت هایی كه در نقطه مقابل دین اسلام قرار دارند دشمنی می ورزیم . این تاكید در دعای امام (علیه السّلام) به همراه آیات و روایاتی كه به صورت نمونه از نظر گذشت به وضوح این حقیقت را به اثبات می رساند كه اولااسلام دین « صلح كل » نمی باشد و آنگونه نیست كه با همه افراد و نظام ها و حكومت ها دوستی و مودت بورزد و در شرایطی كه آنان سرزمین های اسلامی را در معرض تعدی و تجاوز قرار داده اند سكوت اختیار كند و به دفاع از دین و ملل مسلمان نپردازد و به جهاد و مبارزه با دشمنان اهتمام نورزد و به دیپلماسی لبخند و سازش و تسامح و تسلیم و ذلت روی آورد و بر متاع عظیم و بزرگ و گرانبهای هویت دینی و استقلال سرزمین های اسلامی چوب حراج بزند. ثانیا اهمیت دفاع و جهاد مقدس و دشمنی با دشمنان دین خدا آنگونه در نگرش تعالیم جامع اسلام عمیق و حساس و حیاتی است كه در دعاها از جمله دعای امام سجاد (علیه السّلام) در ماه مبارك رمضان به توجه و عمل دقیق به آن تصریح می شود و از همین جاست كه ماهیت برخی از جریان های فكری و اعتقادی مدعی اسلام و احزاب و جمعیت های سیاسی به ظاهر دینی در داخل و خارج از مرزها كه همواره به تبلیغ و ترویج « اسلام صلح كل » می پردازند و در صدد حذف تعالیم و قوانین روشن این دین مبین می باشند و با شگردها و ترفندهای تبلیغاتی مرموز و فریبنده به ترویج « اسلام آمریكایی » در میان جوانان مسلمان كشورهای اسلامی همت می گمارند مشخص می شود كه اینان دشمنانی هستند كه در لباس دوست رفته اند و نقاب نفاق بر چهره زده اند و باید آنان را شناخت و شناساندن و از این طریق راه را برای رفع تفرقه و تشتت و تحقق قدرت و وحدت مسلمین صاف و هموار نمود.

پی نوشت ها

1 ـ نماز جماعت و نماز جمعه دو عبادت بزرگ الهی است كه تجلی گاه گرایشات و رویكردهای اجتماعی و سیاسی می شوند و باعث می گردند كه مسلمانان به هم نزدیك شوند و به محبت و اخوت و وحدت برسند و از جریان ها و رخدادهای سیاسی اطلاع حاصل كنند و به سهم خود در یاری رسانی به اهل ایمان در جنبه های مختلف و متناسب با مشكلات جهان اسلام اهتمام ورزند.

2 ـ صحیفه سجادیه ترجمه عبدالمحمد آیتی انتشارات سروش ص 267 دعای 44

3 ـ قرآن كریم سوره بقره آیه 190

4 ـ آیه 9 از سوره تحریم آیه 95 از سوره نسا و آیات 12 و 14 از سوره توبه نمونه هایی از آیات قرآن كریم در باره وجوب و ضرورت جهاد با دشمنان اسلام می باشد.

5 ـ سوره نسا آیه 144

6 ـ نهج الفصاحه ترجمه ابوالقاسم پاینده انتشارات جاویدان ص 74 روایت 390

7 ـ غررالحكم ترجمه و تنظیم موضوعی به كوشش محمد هاشم رسولی محلاتی دفتر نشر فرهنگ اسلامی ج 1 ص 117

این از مشخصه های بارز دین مبین اسلام است كه در تمام عبادت ها و در كنار همه پرورش های اخلاقی و معنوی گرایش های اجتماعی و سیاسی را نیز به صورت جلوه ای از تعالیم و قوانین جامع خود به تجلی و ظهور درمی آورد تا این بینش و شناخت را به اهل ایمان منتقل سازد كه اسلام دین زندگی است و به تمام ابعاد آفرینش انسان و همه نیازهای او نظر می گسترد و بین دنیا و آخرت موازنه ایجاد می كند تا انسان را آنگونه بپرورد كه شخصیتی جامع به دست آورد

اهمیت دفاع و جهاد مقدس و دشمنی با دشمنان خدا آنگونه در نگرش تعالیم جامع اسلام عمیق و حساس و حیاتی است كه در دعاها از جمله دعای امام سجاد(علیه السّلام) در ماه مبارك رمضان به توجه و عمل دقیق به آن تصریح می شود و از همین جاست كه ماهیت برخی از جریان های فكری و اعتقادی مدعی اسلام و احزاب و جمعیت های سیاسی به ظاهر دینی در داخل و خارج از مرزها كه همواره به تبلیغ « اسلام صلح كل » می پردازند و با شگردها و ترفندهای تبلیغاتی مرموز و فریبنده به ترویج « اسلام آمریكایی » در میان جوانان مسلمان كشورهای اسلامی همت می گمارند مشخص می شود

اسلام مسلمانان عابد و زاهد و درعین حال گوشه گیر و بریده از اجتماع و تهی از بینش و آگاهی های سیاسی و گریزان از وظایف و مسئولیت های اجتماعی و سیاسی را كامل نمی داند و این نوع دینداری و اسلام گرایی و عبادت را ناقص معرفی می كند و اینان را به هیچ وجه با مسلمانان عابد و متقی و حاضر در عرصه های اجتماعی و سیاسی و كوشنده برای تحقق تعالیم جامع زندگی ساز اسلام در گستره حیات دنیا قابل مقایسه نمی داند.

منبع: http://www.bashgah.net