اگر چه به اعتقاد شیعه انبیاء و امامان معصوم هستند اما مخالفین مخالفین عدم عصمت برای اثبات مقصود خود، به احادیثی تمسک میکنند.

از جمله استدلال اینها به نهج البلاغه میباشد، به این ادعا که امام علی در نهج البلاغه فرموده است که:

 فَلَا تَکُفُّوا عَنْ مَقَالَةٍ بِحَقٍّ أَوْ مَشُورَةٍ بِعَدْلٍ فَإِنِّی لَسْتُ فِی نَفْسِی بِفَوْقِ أَنْ أُخْطِئَ وَلَا آمَنُ ذَلِکَ مِنْ فِعْلِی إِلَّا أَنْ یَکْفِیَ اللَّهُ مِنْ نَفْسِی مَا هُوَ أَمْلَکُ بِهِ مِنِّی.

 پس، از گفتن حق، از مشورت در عدالت خوددارى نکنید، زیرا خود را برتر از آن که اشتباه کنم و از آن ایمن باشم نمى ‏دانم، مگر آن که خداوند مرا حفظ فرماید. [۱]

 میگویند که، وقتى خود امام على (علیه السلام) مى گوید: "من فراتر از این نیستم که خطا نکنم" با این وجود چرا شیعه ادعای عصمت دارد؟

 پاسخ:

 نکته اول:

 این جمله که امام (علیه السلام) مى‏ فرماید "من خود شخصا بدون كمك پروردگار از خطا مصون نیستم " این جمله به معنای عدم عصمت نیست، چرا که امام در ادامه میفرماید: "مگر آن که خداوند مرا حفظ فرماید."

 به اعتقاد شیعه عصمت چیزی جز امداد پروردگار نیست، یعنی معصومین (علیه السلام) به جهت اراده محكم و قوى به مقام مصونیت كامل از گناه یعنى عصمت رسیده ‏اند و این موهبت خدادادى(اعطای عصمت به آنان)، ناشى از قابلیت و شایستگى ارادى آنان است.

 نمونه این تعبیر حضرت امیر در قرآن هم درباره حضرت یوسف آمده است:

 وَ لَقَدْ هَمَّتْ بِهِ وَ هَمَّ بِها لَوْ لا أَنْ رَأى‏ بُرْهانَ رَبِّهِ كَذلِكَ لِنَصْرِفَ عَنْهُ السُّوءَ وَ الْفَحْشاءَ إِنَّهُ مِنْ عِبادِنَا الْمُخْلَصینَ .

آن زن قصد او كرد و او نیز- اگر برهان پروردگار را نمى‏دید - قصد وى مى‏ نمود! این چنین كردیم تا بدى و فحشا را از او دور سازیم چرا كه او از بندگان مخلص ما بود [۲]

 این آیه اشاره به این دارد که یوسف علیه السلام به عنوان یك انسان بیم آن داشت که آلوده به فحشا شود؛ ولى مشاهده برهان ربّ (مقام عصمت و معرفت بالاى یوسف نسبت به پروردگار)، او را حفظ کرد

 به تعبیر دیگر:

 همسرعزیز تصمیم بر كامجویى از یوسف داشت و نهایت كوشش خود را در این راه به كار برد، یوسف هم به مقتضاى طبع بشرى و اینكه جوانى نوخواسته بود، و هنوز همسرى نداشت، و در برابر هیجان ‏انگیزترین صحنه‏ هاى جنسى قرار گرفته بود.

چنین تصمیمى را مى‏ گرفت هر گاه برهان پروردگار یعنى روح ایمان و تقوى و تربیت نفس و بالآخره مقام" عصمت" در این وسط حائل نمى‏ شد.

 نظیر این تعبیر در ادبیات عرب و فارسى نیز داریم، مثل اینكه مى‏ گوئیم:

 افراد بى‏بند و بار تصمیم گرفتند میوه‏ هاى باغ فلان كشاورز را غارت كنند، من هم اگر سالیان دراز در مكتب استاد تربیت نشده بودم، چنین تصمیمى را مى‏ گرفتم [۳]

 نکته دوم:

 بعید نیست که منظور امام از این جمله " زیرا خود را برتر از آن که اشتباه کنم و از آن ایمن باشم نمى ‏دانم، مگر آن که خداوند مرا حفظ فرماید."

در مقام تعلیم و تربیت اصحاب خویش باشد و به آنها می آموزد که:

در هر شرایطى باشید احتمال خطا درباره خود بدهید، که امام با گفتن این جمله ، از روی تواضع خود را هم در زمره اصحاب قرار داده است.

 نکته سوم:

 در منابع فریقین از پیامبر اكرم صلّى اللّه علیه و اله مى‎‏ خوانیم:

«ما منكم من أحد إلّا و له شیطان- قیل و لا انت یا رسول اللّه؟ قال:- و لا أنا إلّا أنّ اللّه تعالى أعاننی علیه فأسلم؛ هیچ ‏یك از شما نیست مگر اینكه شیطانى دارد، كسى عرض كرد: همچنین شما اى رسول خدا؟

فرمود: آرى همچنین من؛ ولى خداوند متعال مرا یارى كرد و شیطانم تسلیم من شد (و من به تأیید الهى از شرّ او در امانم). [4]

 نکته چهارم:

 در یکی از خطبه های نهج البلاغه عبارتی وجود دارد که با دقت در آن عبارت، عصمت به دست می آید

 امام می فرماید:

 أَیْنَ تَذْهَبُونَ‏ وَ أَنَّى تُۆْفَكُونَ وَ الْأَعْلَامُ قَائِمَةٌ وَ الْآیَاتُ وَاضِحَةٌ وَ الْمَنَارُ مَنْصُوبَةٌ فَأَیْنَ یُتَاهُ بِكُمْ وَ كَیْفَ تَعْمَهُونَ ‏ وَ بَیْنَكُمْ عِتْرَةُ نَبِیِّكُمْ وَ هُمْ أَزِمَّةُ الْحَقِّ وَ أَعْلَامُ الدِّینِ وَ أَلْسِنَةُ الصِّدْقِ فَأَنْزِلُوهُمْ بِأَحْسَنِ مَنَازِلِ الْقُرْآنِ وَ رِدُوهُمْ وُرُودَ الْهِیمِ الْعِطَاشِ

 مردم به کجا می روید! چرا از حق منحرف میشوید؟ پرچم های حق برافراشته و نشانه های آن آشکار است، با اینکه چراغ های هدایت روشنگر راه هستند، پس شما همچون گمراهان به کجا میروید ؟! چرا سرگردانید؟! در حالی که عترت پیامبر شما در میان شماست آنها زمامداران حق و یقینند؛ پیشوایان دین، و زبان های راستی و راستگویانند، پس باید در بهترین منازل قرآن جایشان دهید و همانند تشنگانی که به سوی آب شتابانند به سویشان هجوم ببرید [۵]

 چه طور ممکن است امام معصوم نباشد و خود را این گونه توصیف کند؟ چه طور ممکن است کسی خود را زمامدار حق، چراغ هدایت و.... معرفی کند و معصوم نباشد؟ آیا از این کلمات عصمت فهمیده نمیشود.

 منابع:

 [۱ ] نهج البلاغه خطبه۲۱۶

[۲ ] یوسف آیه ۲۴

[۳ ]خلاصه ای از تفسیر نمونه، ج‏۹، ص: ۳۷

[۴ ] مسند أبی یعلى، ابویعلی الموصلی، ج ۹ ص ۷۷ ، بحار الانوار، علامه مجلسی، ج ۶۰، ص ۳۲۹

[۵ ] خطبه ی ۸۷ نهج البلاغه