در قرآن کریم و روایات، لفظ «اهل بیت» بارها مورد استفاده قرار گرفته است
در قرآن کریم و روایات، لفظ «اهل بیت» بارها مورد استفاده قرار گرفته است.
در تعیین مصداق درست برای این مفهوم، بین شیعه و برخی از علمای اهل سنت، اختلاف وجود دارد.
بسیاری از استدلالات شیعه بر حقانیت تشیع مبتنی بر این آیات و روایات است؛ از این رو تعیین دقیق مصادیق «اهل بیت» بسیار مهم است.
در این مقاله به بررسی دیدگاه طرفین و تعیین دقیق مصادیق اهل بیت، پرداخته شده است.
گرچه «اهل بیت» در لغت به معنای خواص و نزدیکان شخص به کار برده میشود و ابتداءً اهل بیت الرجل، شامل زن فرزند و حتی بستگان وی هم می شود، لکن روایات صحیح شیعه و سنّی و نیز قراین موجود در آیات و روایاتی که این لفظ در آنها بکار برده شده است، نشان میدهد که این لفظ در قرآن و کلام نبوی، اصطلاحی خاص و برای افرادی خاصی است.
همانطور که در قرآن، پسر نوح نبی (علیه السلام) هم از اهل ایشان استثناء شده است، تا چه رسد به همسر(مانند همسر نوح و لوط):
«قَالَ یَا نُوحُ إنَّهُ لَیسَ مِن أهلِکَ إنَّهُ عَمَلٌ غَیرُ صَالِحٍ [هود/۴۶]
خداوند فرمود ای نوح او از خاندان تو نیست او (صاحب) عمل ناشایست است.»
در مورد شأن نزول این آیه سوره احزاب، اهل تسنن روایت حدیث کساء را چنین نقل نمودهاند:
«عن صَفِیَّةَ بِنْتِ شَیْبَةَ، قَالَتْ قَالَتْ عَائِشَةُ خَرَجَ النَّبِیُّ (صلى الله علیه وسلم) غَدَاةً وَعَلَیْهِ مِرْطٌ مُرَحَّلٌ مِنْ شَعْرٍ أَسْوَدَ فَجَاءَ الْحَسَنُ بْنُ عَلِیٍّ فَأَدْخَلَهُ ثُمَّ جَاءَ الْحُسَیْنُ فَدَخَلَ مَعَهُ ثُمَّ جَاءَتْ فَاطِمَةُ فَأَدْخَلَهَا ثُمَّ جَاءَ عَلِیٌّ فَأَدْخَلَهُ ثُمَّ قَالَ:
"إِنَّمَا یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَیُطَهِّرَكُمْ تَطْهِیرًا".[۱]
عائشه گفت که رسول خدا (صلى الله علیه و سلم) صبح هنگام بیرون رفتند و بر روی دوش ایشان عبایی طرح دار از موی سیاه بود.
پس حسن بن علی آمد پس او را در زیر عبا گرفت.
پس حسین آمد و او را نیز وارد کرد.
پس علی آمد او را نیز وارد کرد.
سپس فرمود: خداوند می خواهد از شما اهل بیت پلیدی ها را دور کند و شما را پاک نماید.»
مشابه همین متن در سنن نسایی و ترمذی نیز نقل شده است[۲] و خود ترمذی[۳]، البانی وهابی[۴] و حاکم نیشابوری[۵] این حدیث را صحیح و مورد اعتماد دانستهاند.
و حتی طبرانی، ده روایت می آورد که در آن ها تصریح شده است که اهل بیت رسول خدا (صلی الله علیه و آله)، تنها علی، فاطمه، حسن، و حسین هستند و حتی ام سلمه از همسران رسول خدا (صلی الله علیه و آله) در این مجموعه نمیباشد.[۶]
جالب اینکه احمد بن حنبل و طبرانی در ضمن این روایت نقل کردهاند که ام سلمه گفته است:
«فرفعت الكساء لأدخل معهم فجذبه من یدی وقال: إنّك على خیر.[۷]
پس من عبا را بالا بردم تا همراه ایشان داخل شوم، پس حضرت آن را از دست من کشیده و فرمودند تو بر خیر هستی.»
و جالبتر از آن، اینکه ابن تیمیه رهبر فکری وهابیون، در مورد ایشان چنین میگوید:
«والحسن والحسین من أعظم أهل بیته اختصاصا به كما ثبت فی الصحیح أنه دار كساءه على علی وفاطمة وحسن وحسین ثم قال اللهم هؤلاء أهل بیتی فأذهب عنهم الرجس وطهرهم تطهیرا.[۸]
و حسن و حسین از بزرگترین افراد اهل بیت پیامبر (صلی الله علیه و آله) اند، همانطور که در روایت صحیح آمده است که حضرت، عبای خویش را بر علی و فاطمه و حسن و حسین پوشانید و فرمود:
خداوندا اینان اهل بیت من هستند پس رجس و پلیدی را از ایشان دور کن و آنان را پاک گردان.»
بلکه در بعضی رویات صحیحه اهل تسنن آمده که بعضی از بزرگان صحابه صریحا همسران رسول خدا (صلی الله علیه و آله) را جزو اهل بیت نمی دانستند:
«عَنْ زَیْدِ بْنِ أَرْقَمَ ... فَقُلْنَا مَنْ أَهْلُ بَیْتِهِ نِسَاؤُهُ قَالَ لَا وَایْمُ اللَّهِ إِنَّ الْمَرْأَةَ تَكُونُ مَعَ الرَّجُلِ الْعَصْرَ مِنْ الدَّهْرِ ثُمَّ یُطَلِّقُهَا فَتَرْجِعُ إِلَى أَبِیهَا وَقَوْمِهَا أَهْلُ بَیْتِهِ أَصْلُهُ وَعَصَبَتُهُ الَّذِینَ حُرِمُوا الصَّدَقَةَ بَعْدَهُ.[۹]
پس گفتیم که اهل بیت رسول خدا کیانند؟
همسران او؟
(از زید بن ارقم) پاسخ داد:
نه!
قسم به خدا که زن چند وقتی با شوهرش خواهد بود سپس وی را طلاق داده و به نزد خانواده اش و بستگانش باز می گردد.»
از طرف دیگر، هیچ کدام از زنان پیامبر (صلی الله علیه و آله) ادّعا نکرده است که مصداق آیه تطهیر بوده است، و آن را از فضایل خویش و نشانه عصمتشان نشمردهاند.
بلکه در مثل حدیث ثقلین، اگر قرار باشد، اهل بیت را به زنان پیامبر (صلی الله علیه و آله) تفسیر کنیم، لازمه آن، این بوده است که آنان مرجع علمی و حکومتی، بعد از پیامبر (صلی الله علیه و آله) بوده باشند، در حالیکه احدی چنین ادعایی ننموده است!
همه این قرائن و شواهد نشان میدهد که مراد از اهل بیت، فقط حضرت زهرا (سلام الله علیها) و امامان شیعه هستند.
بله طبیعی است که عدهای از دروغ پردازان، بیکار ننشسته و احادیثی بر خلاف واقع جعل نمودهاند که مراد همسران پیامبرند، ولی همانطور که مشاهده گردید، این احادیث جعلی با روایات صحیح و ادله عقلی قطعی، در تعارض بوده و ارزشی نخواهند داشت.
پی نوشت:
[۱]. صحیح مسلم، دار الفكر، بیروت، ج۷: ص۱۳۰، ح ۶۴۱۴.
[۲]. السنن الكبرى، النسائی، دار الكتب العلمیة، بیروت، الطبعة الأولی، ۱۴۱۱، ۱۹۹۱ م، ج۵ ص۱۱۳.
سنن الترمذی، تحقیق: أحمد محمد شاكر وآخرون، دار إحیاء التراث العربی، بیروت، ج۵ ص۶۹۹.
[۳]. سنن الترمذی، تحقیق: أحمد محمد شاكر وآخرون، دار إحیاء التراث العربی، بیروت، ج۵ ص۶۹۹.
[۴]. صحیح سنن الترمذی، الألبانی، ج۳ ص۳۰۶ ح ۳۲۰۵.
[۵]. المستدرك على الصحیحین، للامام الحافظ أبی عبد الله الحاكم النیسابوری، بإشراف د. یوسف عبد الرحمن المرعشلی، دار المعرفة، بیروت، ج۲ ص۴۱۶ ؛ ج۳ ص۱۴۶.
[۶]. المعجم الكبیر، الطبرانی، تحقیق: حمدی بن عبدالمجید السلفی، مكتبة الزهراء، الموصل، الطبعة الثانیة، ۱۴۰۴هـ/ ۱۹۸۳م، ج۳ ص۵۲.
[۷]. مسند أحمد، احمد بن حنبلف دار صادر، بیروت، ج ۶ ص ۳۲۳.
المعجم الكبیر، الطبرانی، تحقیق: حمدی بن عبدالمجید السلفی، مكتبة الزهراء، الموصل، الطبعة الثانیة، ۱۴۰۴هـ/ ۱۹۸۳م، ج۳ ص۵۳.
[۸]. منهاج السنّة، ابن تیمیة الحرانی الحنبلی الدمشقی، تحقیق محمد رشاد سالم، جامعة الإمام محمد بن سعود الإسلامیة، الطبعة الأولى، ۱۹۸۶ م، ج۴ ص۵۶۱.
[۹]. صحیح مسلم، دار الفكر، بیروت، ج۴ ص۱۸۷۴، كتاب فضائل الصحابة باب من فضائل علی بن أبی طالب.