از جمله سؤال ها در مورد برخی از امامان به ویژه امام زمان (علیه السّلام) این است که:

آیا کسی می تواند در کودکی به مقام امامت و خلافت برسد؟

به بیان دیگر:

کودکی که تکلیف ندارد چگونه می تواند به مقام ولایت الهی برسد؟

ابن حجرهیتمی، از علمای اهل سنت، در این باره می نویسد:

« آنچه درشریعت مطهّر ثابت شده، این است که ولایت کودک صحیح نیست، پس چرا شیعیان می پندارند کودکی که هنوزعمرش بیش از پنج سال نیست به امامت رسیده است ».[۱]

احمد کاتب نیز می نویسد:

« معقول نیست که خداوند کودکی را به رهبری مسلمانان منصوب کند ».[۲]

ابتدا به مقدماتی چند اشاره می کنیم، سپس به پاسخ اشکال خواهیم پرداخت.

مقدمۀ اول:

در میان شیعیان بر خلاف سایرفرقه های اسلامی امامت ازاهمیت فوق العاده ای برخوردار است.

شیعه، امامت را جزء اصول دین می شمارد، ولی اهل تسنن آن را از فروع دین.

« امامت » به معنای اعتقاد به ضرورت وجود امام کامل علی الاطلاق و معصوم در هر زمان است.

کسی که امامتش موروثی نیست، بلکه به خاطر قابلیّت های ذاتی، از سوی خداوند کسب کرده است.

این اعتقاد تأثیر به سزایی در میان جوامع شیعی و دوست داران اهل بیت «علیهم السّلام» دارد و به لحاظ فکری وعقیدتی آنان را نسبت به رهبری وامامت این بزرگواران قانع ساخته است.

خداوند می فرماید:

«وإذ ابتلی إبراهیم ربّه بکلمات فأتمّهنّ قال إنّی جاعلک للنّاس إماما قال ومن ذریّتی قال لا ینال عهدی الظّالمین »؛

[بقره /۱۲۴]

« بیاد آر هنگامی که خداوند، ابراهیم را به اموری چند امتحان کرد و او همه را به جای آورد، خداوند بدو فرمود:

من تو را به پیشوایی خلق برگزیدم.

ابراهیم عرض کرد:

این پیشوایی را به فرزندانم نیز عطا خواهی کرد؟

فرمود:

عهد من هرگز به ستمکاران نمی رسد ».

از این آیه استفاده می شود که امامت، عهد الهی است که خداوند به هرکس قابل باشد عطا می نماید.

مقدمۀ دوم:

مجامع شیعی و تابعان مدرسۀ اهل بیت « علیهم السّلام » درتعیین امامان خود شرایط سختی را استنباط وانتخاب کرده اند و در نتیجه غیر ازاشخاص خاصی را که مورد تأیید خدا بوده و از جانب او منصوب هستند، شامل نمی شود.

خواجه نصیرالدین طوسی در تجریدالاعتقاد، عصمت و افضل بودن را از شرایط حتمی امام می شمارد.[۳]

سید مرتضی از شرایط حتمی امام، عصمت ازهر پلیدی، منزّه بودن ازهر معصیت، داناترازهمه نسبت به احکام شریعت و وجوه سیاست وتدبیر و... برمی شمارد.[۴]

برسی جواب اشکال

الف: امامت و نبوت کودک از دیدگاه قرآن

 از نظر قرآن امامت، نبوت و ولایت در کودکی نه تنها امری ناممکن نیست، بلکه قرآن آشکارا می فرماید:

ما ولایت، نبوت و امامت را به افرادی در کودکی دادیم؛ که در اینجا به دو نمونه آن اشاره می کنیم:

۱. یحیی بن زکریا ( علیه السّلام )

خداوند متعال خطاب به حضرت یحیی ( علیه السّلام ) می فرماید:

« یا یحیی خذ الکتاب بقوّة و آتیناه الحکم صبیّا »؛ [مریم / ۱۲]

« ای یحیی! تو کتاب آسمانی ما را به قوت فراگیر و به او در کودکی مقام نبوّت دادیم ».

فخررازی دربارۀ حکمی که خداوند به حضرت یحیی ( علیه السّلام ) داد، می گوید:

مراد از حکم در آیۀ شریفه، همان نبوت است، زیرا خداوند متعال عقل او را در کودکی محکم و کامل کرد و به او وحی فرستاد.

چرا که خداوند متعال حضرت یحیی (علیه السّلام وعیسی (علیه السّلام) را درکودکی به پیامبربرگزید، برخلاف حضرت موسی (علیه السّلام) ومحمّد (صلی الله علیه و آله و سلم )

که آنان را دربزرگ سالی به رسالت مبعوث نمود.[۵]

۲. عیسی بن مریم ( علیه السّلام ):

خداوند متعال می فرماید:

« فأشارت إلیه قالوا کیف نکلّم من کان فی المهد صبیّا قال إنّی عبدالله آتانی الکتاب و جعلنی نبیّا *

وجعلنی مبارکا أین ما کنت و أوصانی بالصّلاة والزّکاة ما دمت حیّا... »؛[مریم/۲۹]

« مریم در پاسخ ملامت گران به طفل اشاره کرد، آنها گفتند:

چگونه با طفل گهواره ای سخن گوییم.

آن طفل گفت:

همانا من بندۀ خدایم که مرا کتاب آسمانی و شرف نبوّت عطا فرمود.

من را هر کجا باشم برای جهانیان مایۀ برکت و رحمت گردانید و تا زنده ام به عبادت نماز و زکات سفارش کرد ».

ب: امامت کودک از دیدگاه تاریخی

با مراجعۀ به تاریخ روشن می گردد که مسئله امامت و رهبری کودک امری واقعی بوده است وفیلسوفان و حکیمان می گویند:

قوی ترین دلیل بر امکان شیء، وقوع آن شیء است.

اینکه به دو نمونۀ از آن اشاره می کنیم:

۱. خلافت و وزارت علی بن أبی طالب ( علیه السّلام )

 پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) در سال سوّم بعثت، بعد از نزول آیۀ شریفۀ

« و أنذر عشیرتک الأقربین »، علی بن ابی طالب (علیه السّلام) را که نوجوان بود، به خلافت و وصایت منصوب کرد و به قوم خود دستور داد که حرف او را گوش داده و از او اطاعت کنند.[۶]

۲. مباهلۀ پیامبر( صلی الله علیه و آله و سلم ) همراه امام حسن و امام حسین ( علیها السّلام )

به اتفاق مورخان مسلمان، پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) برای مباهله با نصارای نجران، امام حسن و امام حسین (علیهما السّلام) را به همراه خویش بردند و این خود دلالت بر بزرگی شأن و قابلیت این دو کودک با و جود سن کم دارد.

ج: گسترش قدرت خداوند

آنچه قدرت خداوند به آن تعلّق نمی گیرد محال ذاتی و وقوعی است، نه عادی و می دانیم که خداوند متعال، قادر است دریک کودک تمام شرایط رسالت و امامت را قرار دهد، زیرا عقلا بعید نیست که خداوند مقام رسالت، نبوّت و یا امامت را به کودک نابالغ بدهد، زیرا خداوند ازانجام این عمل عاجز نیست وقضیۀ حضرت یحیی وعیسی (علیهما السّلام  بهترین گواه درستی این مدعا است.

د: رشد عقلی کودکان

دانشمندان می گویند:

برای رشد عقلی، سنّ معینی وجود ندارد، زیرا چه بسا شخصی رشید است، امّا سن او بیش از پنج سال نیست، زیرا قوّۀ عاقلۀ او به قدرت خداوند به حدّ کافی رشد و نموّ داشته است.

چه مانعی دارد که خداوند متعال، سنّ رشد را در امام ( علیه السّلام ) در پنج سالگی قرار دهد؟

پس ازآنجا که خداوند می تواند نبوّت و تعلیم کتاب را به کودکی درگهواره وحکم را درکودکی برای حضرت یحیی (علیه السّلام) قرار دهد، می تواند امامت را برای حجّت منتظر

(علیه السّلام) درکودکی قراردهد، تا زمین خالی از حجّت نباشد.

ه: اطمینان شیعیان به امامت کودک

بر اساس شواهد تاریخی، مسئله عهده داری امامت در کودکی، از حضرت امام جواد (علیه السّلام) شروع شد، زیرا وقتی پدرش امام رضا (علیه السّلام) از دنیا رحلت نمود، حضرت جواد (علیه السّلام) هفت سال بیشتر نداشت.[۷]

لذا آن حضرت (علیه السّلام) در هفت سالگی، متولّی رهبری شیعۀ امامیه، درمسائل دینی، عملی و فکری شد.

 با دقت دراین مسئله، پی می بریم که همین موضوع به تنهایی کافی است که به خطّ امامت هر چند در کودکی که در امام جواد (علیه السّلام) متجلّی شد وتا امامت امام مهدی

(علیه السّلام) ادامه یافت پی می بریم.

منابع:

[۱]. صواعق المحرقه، ص ۱۶۶.

[۲]. تطور الفکر السیاسی، ص ۱۰۲.

[۳]. کشف المراد، ص ۳۶۴.

[۴]. دلائل الصدق، ج ۲، ص ۲۷.

[۵]. تفسیر فخر رازی، ج ۱۱، ص ۱۹۲.

[۶]. تاریخ طبری،ج ۲، ص ۶۲ و ۶۳.

[۷]. بحار الانوار، ج ۵۰، ص ۷.