شاید مهمترین شبهه‎ای که بر دلالت حدیث غدیر بر خلافت امام علی (علیه السلام) مطرح شده است،‌ این باشد که رسول خدا (صلّی الله علیه و آله) در صدد رفع خصومتی بوده است که میان لشگری که به رهبری امام علی (علیه السلام) به یمن رفته بودند،‌ با امام علی (علیه السلام) رخ‎داده بود. شبهه‎ای بی‎پایه که اندکی تأمل در ماجرای حدیث غدیر، متن حدیث و قرائن خارجی، برای دفع آن کافیست.

از اولین کسانی‎که این شبهه را مطرح نموده‎اند بیهقی(متوفی ۴۵۸ هجـری) است. وی می‎نویسد: «وَأَمَّا حَدِیثُ الْمُوَالِاةِ فَلَیْسَ فِیهِ - إِنْ صَحَّ إِسنَادُهُ - نَصٌّ عَلَى وَلَایَةِ عَلِیٍّ بَعْدَهُ، ... أَنَّهُ لَمَّا بَعَثَهُ إِلَى الْیمَنِ كَثُرَتِ الشَّكَاةُ عَنْهُ وَأَظْهَرُوا بُغْضَهُ فَأَرَادَ النَّبِیُّ (صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ) أَنْ یَذْكُرَ اخْتِصَاصَهُ بِهِ وَ مَحبَّتَهُ إِیَّاهُ وَ یَحُثُّهُمْ بِذَلِكَ عَلَى مَحَبَّتِهِ وَمُوَالِاتِهِ وَتَرْكِ مُعَادَاتِهِ.[۱] و اما در حدیث موالات(اشاره به حدیث غدیر) -اگر سندش صحیح باشد- وضوحی در ولایت علی (علیه السلام) بعد از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) ندارد، ... وقتی پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) علی (علیه السلام) را به یمن فرستاد، شکایت‎گران از او زیاد شدند و بغض خویش را اظهار نمودند. پس رسول خدا (صلّی الله علیه و آله) می‎خواست که اختصاص علی را به‎خویش و محبت وی را بیان کند و بدین وسیله آنان را نیز ترغیب به محبت و دوستی او و ترک دشمنی‌اش نماید.»

شواهد تاریخی نشان می‎دهد که علی (علیه السلام) سه بار توسط رسول خدا (صلّی الله علیه و آله) به یمن فرستاده شده‎اند که دفعه اول برای دعوت به اسلام[۲]، دفعه دوم برای قضاوت[۳] و دفعه سوم برای جمع‎آوری زکات بوده است. در دفعه سوّم پس از بازگشت از یمن، علی (علیه السلام) برای انجام حج همراه با پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله)، زودتر از سپاه خود به مکه می‎آید. سپاهیان بدون اجازه حضرت، لباس‎هایی از محموله همراهشان را که قرار بود رسول خدا (صلّی الله علیه و آله) درباره آن تصمیم بگیرد را می‎پوشند. علی (علیه السلام) وقتی باخبر می‎گردند مخالفت نموده و این امر سبب ایجاد ناراحتی بین سپاهیان می‎گردد و به رسول خدا (صلّی الله علیه و آله) گلایه می‎کنند. لذا رسول خدا (صلّی الله علیه و آله) خطبه‎ای بیان نموده و در ضمن آن می‎فرمایند: «أیها الناس، لا تشكوا علیاً، فو الله إّنه لأخشن فی ذات الله، أو فی سبیل الله، من أن یشكى.[۴] ای مردم، از علی شکایت نکنید که به‎خدا سوگند او نسبت به ذات الهی یا در راه خداوند، شدیدتر از آن است که مورد شکایت قرار گیرد.»

اما همانطور که مشاهده می‎گردد، این خطبه ربطی به خطبه غدیر ندارد و هیچ‎یک روایاتی که این ماجرا را نقل نموده‎اند آنرا مربوط به غدیر ندانسته‎اند. بلکه این خطبه بلافاصله پس از شکایت لشکریان از امام علی (علیه السلام) صورت گرفته است که در مکه بوده است و خطبه غدیر در غدیر خم است که با مکه فاصله کمی ندارد. ثانیا در روایاتی که خطبه رسول خدا (صلّی الله علیه و آله) پس از شکایت را نقل نموده‎اند، اشاره به شکایت شده است ولی در حدیث غدیر اصلا چنین مسأله‎ای مطرح نشده است.

ثالثاً قراینی که در حدیث غدیر وجود دارد همگی نشانگر اهمیت فوق العاده این حدیث است که جز با بحث تعیین خلیفه سازگاری ندارد. مثل اینکه به اسناد صحیح نقل شده است که آیه «یَا أَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنْزِلَ إِلَیْكَ مِنْ رَبِّكَ وَ إِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ وَ اللَّهُ یَعْصِمُكَ مِنَ النَّاسِ إِنَّ اللَّهَ لاَ یَهْدِی الْقَوْمَ الْكَافِرِینَ [مائده/۶۷] اى پیامبر! آنچه از طرف پروردگارت بر تو نازل شده است، كاملاً (به مردم) برسان! و اگر نكنى، رسالت او را انجام نداده‌اى! خداوند تو را از(خطرات احتمالى) مردم، نگاه مى‌دارد؛ و خداوند، جمعیّت كافران(لجوج) را هدایت نمى‌كند.» مربوط آن ماجراست[۵] و قطعا این بحث جانشینی رسول خدا (صلّی الله علیه و آله) و بی‎سرپرست نماندن مسلمین است که همپایه اصل تبلیغ رسالت است نه صرف محبت مولا علی (علیه السلام)! همچنین اینکه خداوند پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) را دلگرمی می‎دهد که او را از خطرات مردم حفظ می‎کند نشانگر اهمیت فوق العاده این مطلب است که سبب بروز اختلافات شدیدی خواهد شد که حتّی جان پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) به خطر خواهد افتاد. علامه امینی قراین زیاد دیگری را نیز بیان نموده است که این مختصر گنجایش آنرا ندارد.[۶]  

رابعا اصل این ماجرای شکایت لشکریان از مولا علی (علیه السلام) محل مناقشه سندی است که البته با توجه به جواب‎های قبلی بحث از آن ضرورتی ندارد.

بنابراین پرواضح است که حدیث شریف غدیر از روشن‎ترین نصوص جانشینی مولا علی (علیه السلام) است که اگر تمام عالمیان نیز جمع گردند و شبهه‎افکنی نمایند، غباری بر این خورشید نخواهد نشست و تا قیامت حجّتی است بر همه انسان‎ها.

پی‌نوشت:

[۱]. أبو بكر البیهقی، الاعتقاد والهدایة إلى سبیل الرشاد على مذهب السلف وأصحاب الحدیث، ص۳۵۴، المحقق: أحمد عصام الكاتب، بیروت‌: دار الآفاق الجدیدة، الطبعة الأولى، ۱۴۰۱. ه.ق

[۲]. برای نمونه: صحیح البخاری: ج ٥ ص ١١٠ ح ٤٣٥٠ ، الناشر: دار الفكر بیروت.

[۳]. برای نمونه: أحمد بن حنبل، مسند أحمد: ج ١ ص ٥٤٤-٥٤٥ ، ح ٨٨٢ ، شرحه وصنع فهارسه: أحمد محمد شاكر، الناشر: دارالحدیث القاهرة.

[۴]. ابن هشام، السیرة النبویة: ج ٤، ص ١٠٢٢، مصر: مكتبة محمد علی.

[۵]. ابن أبی حاتم الرازی، تفسیر ابن أبی حاتم: ج ٤ ص ١١٧٢ ، الناشر: المكتبة العصریة. الثعلبی، تفسیر الثعلبی: ج ٤ ص ٩٢، الناشر: دار إحیاء التراث العربی، بیروت.

[۶]. علامه امینی، الغدیر: ج ۱، ص۳۷۰-۳۸۳، الطبعة الرابعة، ۱۳۹۷ ه.ق، ۱۹۷۷ م، بیروت: دار الكتاب العربی.