شناختن حق و پی بردن به آن همیشه آسان نیست و چه بسا در بسیاری موارد چون جستن راه در تاریكی شب دشوار باشد، ولی اگر كسی به راستی جوینده باشد، چه بسا از نشانی كوچك، پی به حقیقتی بزرگ ببرد و عاقبت یابنده گردد.

ابوطفیل عامر بن واثله در دوران زندگی رسول خدا ـ صلّی الله علیه و آله ـ سنّ چندانی نداشت، و از درك محضر پرفضیلت آن جناب بی بهره مانده بود، ولی در سنین نوجوانی هنگامی كه حضرت امیر ـ علیه السّلام ـ از صحنة اجتماع كنار زده شده بود و دیگران بر مسند خلافت نشسته بودند، او در پی حقیقتی گمشده بود تا به راز خلافت رسول خدا پی ببرد، سرانجام او در هنگام بیعت مردم با عمر در مسجد شاهد ماجرایی جالب شد.

حضرت علی ـ علیه السّلام ـ در گوشه ای از مسجد نشسته بود، عمر در گوشة دیگر نشسته بود.

در این هنگام جوانی از نجیب زادگان كه از نوادگان هارون برادر موسی بود، با لباس هایی زیبا وارد مسجد شد و پیش عمر رفت و از او پرسید:

آیا تو در میان مسلمانان به قرآن و دستورهای پیامبر اسلام ـ صلّی الله علیه و آله ـ داناتری؟

عمر سرش را پایین انداخت و چیزی نگفت.

جوان یهودی دوباره پرسش خود را مطرح كرد، عمر از او خواست كه مطلب خود را در میان بگذارد و او گفت:

من در حقانیت دین خود به شكّ افتاده ام.

عمر فهمید كه می خواهد دربارة اسلام چیزهایی بداند و تحقیقی كند، لذا بهترین راه را به او نشان داد.

ـ نزد آن جوان برو.

ـ او كیست؟

ـ علی بن ابیطالب، پسر عموی رسول خدا ـ صلّی الله علیه و آله ـ پدر حسن و حسین، فرزندان رسول خدا و شوهر فاطمه دختر رسول خدا ـ صلّی الله علیه و آله ـ.

جوان یهودی نزد حضرت علی ـ علیه السّلام ـ رفت و مطالبی از حضرتش پرسید، آن حضرت با این شرط كه اسلام بیاورد، پاسخ او را چنانكه باید داد، جوان یهودی پس از آنكه با دقّت به سخنان دلنشین آن حضرت گوش سپرد، پرسید:

ـ پس از محمّد چند امام عادل خواهد بود؟ منزل او در كدام بهشت است؟ همنشین او در بهشت كیست؟ حضرت پاسخ داد: ای یهودی، محمّد ـ صلّی الله علیه و آله ـ دوازده جانشین دارد، آنان امامان عادل هستند، یاری نكردن مردم زیانی به آنها نمی رساند و از مخالفان خود نمی هراسند، آنها در راه دین از كوه های استوارزمین استوارترند.

منزل محمّد ـ صلّی الله علیه و آله ـ در بهشت عدن است و آن دوازده امام عادل با او هستند، جوان یهودی كه پیش تر چیزهایی دربارة پیامبر آخرالزمان در كتاب های دینی یهود خوانده بود، با شنیدن سخنان حضرت علی ـ علیه السّلام ـ گفت:

به خدایی كه معبودی جز او نیست، سوگند می خورم كه راست می گویی، من این گفته ها را در كتاب پدرم هارون كه با خطّ خود او و به املای موسی است، یافته ام.

پس از آن حضرت دربارة مدّت عمر و چگونگی شهادت او پرسید، و چون همة سخنان آن حضرت را برابر آن چیزی یافت كه از دین خود آموخته بود، از خوشحالی فریاد زد و شهادتین را بر زبان آورد، و مسلمان شد، سپس خطاب به حضرت علی ـ علیه السّلام ـ گفت:

شهادت می دهم كه تو وصی و جانشین پیامبری، و سزاوار برتری بر همة مردمی و كسی بر تو برتری ندارد.

بعد همراه حضرت علی ـ علیه السّلام ـ به منزل آن حضرت رفت تا برای فراگیری احكام اسلام زانوی ادب بر زمین زند.

ابوطفیل تمام سخنان مرد یهودی و پاسخ های حضرت علی ـ علیه السّلام ـ را شنید و دید كه عمر پاسخ دادن به آن مرد یهودی را به آن حضرت واگذار كرد و پایان خوش ماجرا را نیز به خوبی مشاهده كرد.

از این روی به حضرت علی ـ علیه السّلام ـ علاقه مند شد و محبّت او چنان در دلش جای گرفت، كه پس از شنیدن سخنان برخی از یاران رسول خدا ـ صلّی الله علیه و آله ـ دربارة جانشینی رسول خدا (حدیث غدیر) و دیگر فضیلت های او یكی از شیعیان برجسته امیرمؤمنان شد وپله های معرفت را یكی از پس از دیگری پیمود.

(1) ازقضایای فوق در تاریخ به وفور یافت می شود كه كسانی كه بدون پیش داوری و با كمی انصاف وارد موضوعی می شدند به حق می رسیدند، امّا اینكه علمای اهل سنّت دارای عقل و شعور هستند شكّی نیست.

ولی تنها داشتن عقل و شعور كافی نیست، بلكه عواملی وجود دارد كه جلوی كاركرد عقل را می گیرد، به طور نمونه ستمگران و كفّاردر زمان پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ دارای عقل و شعور بودند، ولی عواملی همچون تقلید كوركورانه از گذشتگان، دنیا طلبی، تعصبات نابجا، به آداب و رسوم قبیله ای خویش و ...

مانع روشن شدن حق می شد، با اینكه یقین پیدا می كردند، كه این پیامبران مأموران الهی هستند، امّا به علّت درخطر دیدن موقعیت اجتماعی خویش حق را نمی پذیرفتند وحتّی دست به كشتن انبیا می زدند، خداوند متعال در قرآن می فرماید:

(2) فبما نقضهم وكفرهم بایات الله وقتلهم الانبیاء بغیر حق و قولهم قلوبنا غلفٌ بَل طبع الله علیها بكفرهم فلا یؤمنون الاّ قلیلاً

یعنی به خاطر پیمان شكنی آنها و انكار آیات خدا و كشتن پیامبران به ناحق و به خاطر اینكه می گفتند بردلهای ما پرده افكنده شده، آری خداوند به علّت كفرشان بردلهای آنها مهر زده كه جز عدة كمی ایمان نمی آورند.

در بین اهل سنّت هم، عواملی را می توان ریشه یابی كرد، كه باعث نپذیرفتن حق (ولایت بلافصل امیرالمؤمنین ـ علیه السّلام ـ بعد از رحلت پیامبر اكرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ ) می گردد با اینكه عده ای از آنها به این حق علم دارند، كه در ذیل به سه عامل از آنها اشاره می شود.

1. تعصّبات و پایبندی به سنّت های پیشینیان و نیاكانبه طور نمونه در قرن ششم و هفتم هجری، دانشمند متكلّم و مورخ معتزلی، ابن ابی الحدید را می بینیم، این دانشمند معتزلی در مورد علی بن ابیطالب ـ علیه السّلام ـ اظهاراتی كرده و مطالبی گفته كه اگر یك شیعه این گونه اظهار نظر می كرد، جامعة شیعه او را به غلو و افراط متهم می كردند.

او كتاب معروف نهج البلاغه را در20 جلد شرح كرده و امكان دسترسی به آن برای همگان وجود دارد ولی آنجا كه در یكی از خطبه های نهج البلاغه حضرت علی ـ علیه السّلام ـ وضعیت امّت، پس از رسول خدا ـ صلّی الله علیه و آله ـ را توصیف می كند(3)

ابن ابی الحدید برای تأویل این كلام، در نهایت چاره ای جز تمسّك به تطهیر صحابه نمی یابد.

او نخست می كوشد تا مقصود آن حضرت را كسانی معرفی كند كه پس از ایشان یا در زمان او، به مخالفت با آن حضرت می پرداختند.

ولی هنگامی كه با ظهور كلام آن حضرت نمی تواند چنین امری را اثبات كند، می گوید:

برای تعظیم مقام آن حضرت و تطهیر صحابه چنین تأویلی لازم است، امّا سخنانی صریح تر از این نیز در نهج البلاغه آمده است كه خلافت را مخصوص حضرت علی ـ علیه السّلام ـ می داند و ابن ابی الحدید به راحتی از آنها گذشته است.

(4) بی شك یكی از عوامل چنین توجیهی كه ابن ابی الحدید از كلام گهربار مولا امیرالمؤمنین علی ـ علیه السّلام ـ كرده است تعصّب اوست.

2. جعل احادیث فراوان در كتب اهل سنّت مخالفین امام علی ـ علیه السّلام ـ به نام حدیث نبوی هر چه خواستند دیكته كردند، بر زبان آوردند و برای دیگران روایت كردند و كتاب تألیف نمودند و آن دیكته شده ها امروز به نام حدیث شریف نبوی به خورد جامعه داده می شود، در این احادیث نماها، مقام و منزلت ائمه اهل بیت ـ علیهم السّلام ـ عموماً و منزلت امام علی ـ علیه السّلام ـ خصوصاً كمرنگ جلوه داده می شود و حتّی گاهی با ظرافت به آنان اهانت می شود، و برای دشمنان قسم خوردة امام علی ـ علیه السّلام ـ و اهل بیت او با آن پستی و خونخواری و بی دینی آنان، چنان فضیلت نقل می كنند كه تمام رذیلت ها و سوابق و زشتی ها و جنایات آنان و ناپاكی های خاندانشان از ذهن ها محو می گردد.

(5) یكی از محققین در این زمینه چنین می نویسد:

فراموش نمی كنم در گفتگویی كه با یكی از دانشمندان اهل سنّت داشتم، هنگامی كه سخن از این گونه احادیث به میان آمد، جملة عجیبی اظهار داشت، او می گفت: به عقیده من، شیعه می تواند تمام اصول و فروع مكتب خویش را از منابع و مدارك و كتاب های ما اثبات كند، چون به قدر كافی احادیثی كه به نفع مكتب شیعه باشد در كتب ما وجود دارد! ولی برای اینكه خود را از همة این منابع و مدارك یكباره راحت كند، گفت:

به عقیدة من پیشینیان ما افراد خوش باوری بودند و تمام احادیثی را كه شنیده اند در كتب خود آورده اند، و ما نمی توانیم آنچه را آنها نوشته اند به سادگی بپذیریم! (البته سخنش شامل كتب صحاح و مسانید معتبر و درجه اول آنان نیز می شد)(6)

3. لجاجت در برابر پذیرفتن حق خداوند متعال در آیة 63 سورة مؤمنون چنین می فرماید:

«كذلك یَؤفَكُ الذین كانوا بایات الله یجدون» كسانی كه آیات خدا را انكار می كنند این گونه از طریق حق بازگردانده می شوند.

یحجدون از مادة «جحد» در اصل به معنای انكار كردن چیزی است، كه در دل وجود دارد، یعنی انسان معتقد به چیزی باشد و در عین حال آن را نفی كند، و یا معتقد به نفی آن باشد ولی با زبان آن را اثبات كند، به افراد بخیل و كم خیر كه غالباً اظهار فقر می كنند «جحد» گفته می شود.

بعضی دیگر از ارباب لغت «جحد» و «جحود» را نیز چنین تفسیر كرده اند:

الجحود الانكار مع العلم.

جحود به معنی انكار توأم با علم است.

بنابراین در مفهوم جحد همیشه یك نوع لجاجت یا عناد در برابر حق نهفته است.

بدیهی است كه كسی با چنین صفتی با حقایق برخورد كند، سرنوشتی جز انحراف از طریق حق نخواهد داشت، چرا كه تا انسان حق جو و حق طلب و تسلیم در مقابل واقعیات نباشد به آنها نخواهد رسید!

(7) عمر بن الخطاب به عبدالله بن عباس می گوید:

به خدا قسم این كار را از روی دشمنی نكردیم، بلكه سن او را كوچك دانستیم و ترسیدیم عرب و قریش دور او گرد نیایند، زیرا كسان آنان را كشته و به آنان آسیب رسانده است.

در حین روایت ابن عباس می گوید: آن وقتی كه پیامبر او را برای ابلاغ سورة «توبه» فرستاد، كوچكش ندانست، شما او را كوچك دانستید؟

باید گفت: با آن همه كارشكنی چهره های نامدار و سرشناس پیروان مكتب خلافت، نسبت به امام علی ـ علیه السّلام ـ در اثر لجاجت در برابر حق بود كه مردم را منحرف كردند، هم اكنون نیز عده ای از اهل سنّت از روی لجاجت حق را نمی پذیرند و به توجیه آیات و روایاتی كه در فضایل امیرالمؤمنین علی ـ علیه السّلام ـ است دست می زنند.

پی نوشت:

1. مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج 36، ص 377 و 379.

2. انبیاء:155 و به همین مضمون در آل عمران:112 و 181.

3. نهج البلاغه، خ 150، و (خ 3، نامة 36، 62)

4. رستمیان، محمّد علی، ص 167، (به نقل از ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج9، ص 15.)

5. انتصاری، عبد الصالح، غدیر خم، و پاسخ به شبهات از كتاب اهل سنّت، ج 1، ص 341.

6. مكارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج7، ص 325.

7. همان، ج2، ص 156.

8. غدیر خم، و پاسخ به شبهات از كتاب اهل سنّت، ج1، ص337.