پاسخ:

تاریخ حدیث، ضبط، حفظ آن در شیعه، از زمان خود پیامبر ـ صلی الله علیه و آله ـ توسط علی ـ علیه السّلام ـ آغاز شده است و در كتابی به نام الصحیفة الجامعه، جمع آوری شده است، و عده ای از صحابی شیعی هم چون سلمان و اباذر ابورافع و... دارای كتابهای حدیثی، حوادث ایام خلافت و... بودند.

هم چنین علی ـ علیه السّلام ـ كتاب دیگری به نام صحیفة علی ـ علیه السّلام ـ دارد(1) و جابربن عبدالله انصاری صحیفه ای دارد كه در آن احادیثی پیرامون حجة الوداع (یعنی جریان امامت علی ـ علیه السّلام ـ) گرد آورده(2) و كتاب سلیم بن قیس عامر هلالی كه نسبت به دارای كتاب بودن او هیچ گونه تردیدی نیست فقط در انتساب كتاب موجود به او بحث است.(3)

و هم چنین كتاب نوادر ابوحمزه ثمالی(4) و وسائلی كه جابربن حیان از حضرت صادق ـ علیه السّلام ـ روایت كرده(5) و صحیفة الرضا ـ علیه السّلام ـ كه مشتمل بر احادیث امامت هم می باشد(6) و مسند امام جواد ـ علیه السّلام ـ(7) مسند امام هادی ـ علیه السّلام ـ(8) و مجموعه های دیگر كه مشتمل بر بحث امامت نیز می باشد.(9)

و حال آن كه تاریخ جوامع حدیثی اهل سنت به قرن سوم و یا فوقش اوائل قرن دوم بر می گردد، به عنوان نمونه، بخاری، متوفای 256 (هـ)، مسلم بن حجاج نیشابوری متوفای (261 هـ)، حاكم نیشابوری متوفای (405 هـ)، یزیدن بن ربیع ابن ماجه قزوینی متوفای 273 هـ ، احمد حنبل متوفای 241 و...(10)

روایات ائمه شیعه ـ علیه السّلام ـ در زمان امام صادق ـ علیه السّلام ـ یعنی اوائل قرن دوم «چهارصد كتاب» به نام الاصول، گردآوری شده بود، و كم كم در زمان امام هشتم به صورت جوامع روائی در آمد، كه هم اكنون همة آن ها در كتب اربعه و غیر آن موجود است(11) امام صادق ـ علیه السّلام ـ كتابی دارد به نام كتاب الحجة و در آن جا مفصل بحث امامت مطرح شده است.(12)

در قرن اوّل و دوّم تألیفات حدیثی موجود بود ولی اختناق حاكم مانع از ظهور و آشكار شدن آن می شد، لذا مجبور بودند حدیث را پنهان و یا در سینه ها حفظ كنند، هنگامی كه عمربن عبدالعزیز دستور جمع آوری حدیث را برای اولین بار داد هر كدام از پیروان برجسته امام باقر ـ علیه السّلام ـ هزاران حدیث را حفظ داشتند.

به عنوان نمونه محمدبن مسلم كتابی به نام «اربعماة مسئله» چهارصد مسأله را تألیف كرد(13) امام صادق ـ علیه السّلام ـ فرمود:

«ان ابان بن تغلب روی عنی ثلاثین الف حدیث فاروها عنه»

ابان سی هزار حدیث از من نقل كرده شما هم آن ها را از او نقل نمائید و كتاب های جابر بن یزید جعفی به هشت كتاب می رسد. تفسیر فضائل الائمه، كتاب جمل، صفین و...(14)

ولی متأسفانه این اختناق در دوران خلفای عباسی دوباره شروع شد، و لذا راویان شیعه مجبور شدند حدیث ها را مخفی و یا در سینه ها پنهان نمایند.

از جمله محمدبن ابی عمیر در زمان هارون رشید برای حفظ حدیث و نگهداری آن زندانی شد آن قدر به او شلاق زندند، كه نزدیك بود احادیث را لو دهد، ولی فریاد زندانی همبند او محمدبن یونس بن عبدالرحمان مانع شد.

البتّه خواهرش چون مأموران به خانه ریخته بودند، كتب او را زیر خاك پنهان كرد.

او حدود چهار سال در زندان ماند، بعد كه بیرون آمد كتاب ها از بین رفته بود، ولی همه را دوباره از حفظ نوشت.

گذشته از این ها كتاب «الصحیفة الجامعة» از علی ـ علیه السّلام ـ به ائمه یكی پس از دیگری منتقل شده است كه همة مسائل در آن موجود بوده است، شاهد این مدعا این است كه روزی «حكم بن عیّبه» با امام باقر ـ علیه السّلام ـ اختلاف نظر پیدا كرد. حضرت آن كتاب را و مسئله مورد بحث را به او نشان داد، فرمود:

این خط علی ـ علیه السّلام ـ و املای رسول خدا است.(15)

حضور ائمه ما در طول حدود 240 سال بعد از پیامبر ـ صلی الله علیه و آله ـ باعث شده كه احادیث، و مسائل مربوط به امامت سینه به سینه به دست شیعه برسد.

یكی از آن كتاب ها كه بعدها جمع آوری شده است، نهج البلاغه است كه علی ـ علیه السّلام ـ از طریق نص و وراثت،(16) نسب و قرابت،(17) لیاقت و فضیلت(18) استدلال نموده است. بر فرض دیگر تألیف حدیث عامه نزدیك به یك قرن جلوتر از شیعه بوده است (نوع صحاح به اواسط قرن سوم بر می گردند كه ذكر شد.)

علی كل حال، تدوین حدیث در نزد عامه هم از زمان پیامبر ـ صلی الله علیه و آله ـ نبوده است.

فوقش به گفتة سیوطی، پایه گذار علوم اسلامی ابوحنیفه باشد كه در سال 100 هجری متولد، و در سال 150 فوت كرده است.

(هرچند كه این حرف صحیح نیست.

چون ابو رافع از اصحاب علی ـ علیه السّلام ـ دارای كتاب بود و 60 سال جلوتر از ابوحنیفه درگذشته است).(19)

این تأخیر مشكل ایجاد نمی كند، در صورتی كه احادیث نقل شده، متصل به زمان پیامبر ـ صلی الله علیه و آله ـ و صحابی باشد كه گفته های آن ها مورد قبول می باشد، حجّیت و اعتبار دارند و در صورتی كه سند نداشته باشند حتی مربوط به سال پنجاه هجری هم باشد اعتبار ندارد، لذا اگر شما خدشه دارید، در اسناد خدشه كنید صرف تأخیر در تدوین حدیث با وجود سند متصلی كه معتبر باشد اشكال ایجاد نمی كند.

بالاترین مدرك شیعه بر امامت ائمه اهل بیت ـ علیهم السّلام ـ تعدادی از آیات قرآنی است مانند آیة اكمال(20)، تبلیغ(21)، مباهله(22)، انما دینكم(23)، مودت اهل بیت(24)، تطهیر(25)، اولی الامر.(26)

به علاوه این كه شیعه دلیل زیادی بر امامت علی ـ علیه السّلام ـ و ائمه ـ علیهم السّلام ـ از كتب خود عامه در دست دارد. (27)

پی نوشت:

1. ر.ک: امینی، سید محسن، عیان الشیعه، بیروت، دارالتعارف، 1403ق، ج1، ص93.

2. ر.ك: ابن سعد، الطبقات الكبری، بیروت، داربیروت، 1405ق ـ 1985م، ج5، ص467.

3. ر.ک: احمد النجاشی، رجال النجاشی، قم، مؤسسه النشر االاسلامی، چاپ چهارم، 1413ق، ص8.

4. همان، ص115ـ116.

5. دائرة المعارف قرن عشرین، ج3، ص109.

6. مهریزی، مهدی، آشنایی با متون حدیث و نهج البلاغه، قم، مركز جهانی علوم اسلامی، چاپ اول، 1377ش، ص74.

7. همان، ص75.

8. همان، ص77.

9. همان، ص62ـ81.

10. امینی، عبدالحسین، فاطمه زهرا(س)، با تعلیقات محمد امینی نجفی، تهران، انتشارات استقلال، چاپ اول، 1376ش، ص676ـ678.

11. حر عاملی، وسائل الشیعه، (پیشین) ج1، مقدمه كتاب.

12. محمد بن یعقوب كلینی، اصول كافی، ترجمة سیدجواد مصطفوی، تهران، انتشارات علمیه اسلامیه، ج2، ص40 تا 117.

13. شرف الدین، سید عبد الحسین، مؤلفوا الشیعه فی صدر الاسلام، تهران، مكتبة نجاح، چاپ دوّم، ص62.

14. همان، ص36.

15. احمد بن علی نجاشی، فهرست اسماء مصنفی الشیعه، ترجمه محمدبن غدافر، قم، مكتبه الداوری، ص255.

16. نهج البلاغه فیض الاسلام، ص45ـ46.

17. همان، ص517.

18. همان، ص337، خ107 و ص437 خ144و...

19. السید حسن الصدر، تأسیس الشیعه لعلوم الاسلامی، طهران، منشورات الاعلمی، ص298.

20. مائده:5.

21. مائده:67.

22. آل عمران:61.

23. مائده:55.

24. شوری.

25. احزاب:33.

26. نساء:59 .

27. ر.ك: امینی، سید عبد الحسین، الغدیر، تهران، دارالكتب للاسلامیه. سلطان الواعظین شیرازی، شبهای پیشاور، و حدیث ثقلین كه به سه مدرك از اهل سنت برای آن اشاره می شود: الف) ابوالحسین مسلم بن الحجاج القشیری، بشرح النووی، بیروت، دارالفكر، 1401ق، ج15، ص179. ب) محمد بن عیسی ترمذی، صحیح ترمذی، مطبقة بولاق، 1292، ج2، ص308. ج) خوارزمی، خطیب، مناقب خوارزمی، با مقدمه محمد رضا موسوی خراسان، تهران، مكتبة نینوی الحدیثه، ص222ـ224.