مرحوم شیخ عباس قمی در مورد ولادت آن حضرت مینویسد :
مشهور آن است كه ولادت حضرت امام حسن علیه السّلام در شب سه شنبه نیمه ماه مبارك رمضان سال سوّم هجرت واقع شد و بعضی سال دوّم گفته اند.
نام آن حضرت :
مرحوم شیخ عباس قمی در مورد ولادت آن حضرت مینویسد :
مشهور آن است كه ولادت حضرت امام حسن علیه السّلام در شب سه شنبه نیمه ماه مبارك رمضان سال سوّم هجرت واقع شد و بعضی سال دوّم گفته اند.
نام آن حضرت :
اسم شریف آن حضرت حَسَن بود و در تورات شَبَّر است ؛ زیرا كه (شَبَّر) در لغت عبری حسن است و نام پسر بزرگ هارون نیز شبّر بود .
كنیه آن حضرت :
كُنيَت آن حضرت ابو محمّد است .
القاب آن حضرت :
از القاب آن بزرگوار: سيّد، سبط، امین، حجت، برّ، نقيّ ، زكيّ ، مجتبی و زاهد وارد شده است .
منتهی الامال ، ج 1 ص 279 ، المؤلف : الشیخ عباس القمی الوفاه : 1359 هـ ، دارالنشر : مهتاب قم ، سنه النشر : 1377 ش ، الطبعه : الاولی
امام حسن مجتبی در كلام رسول خدا صلی الله علیه و آله :
1.هر كسی حسن و حسین را دوست داشته باشد مرا دوست دارد :
حدثنا عبد الله حدثنی أبی ثنا أبو أحمد ثنا سفیان عن أبی الحجاف عن أبی حازم عن أبی هریره قال قال رسول الله صلی الله علیه وسلم من أحبهما فقد أحبنی ومن أبغضهما فقد ابغضنی یعنی حسنا وحسینا.
پیامبر اكرم فرمودند : هركسی این دو را دوست داشته باشد ، مرا دوست داشته است و هركسی كه با این دو دشمن باشد با من دشمن است یعنی حسن و حسین .
مسند الإمام أحمد بن حنبل ، ج 2 ص 288 و ص 440، اسم المؤلف: أحمد بن حنبل أبو عبدالله الشیبانی الوفاه: 241 ، دار النشر : مؤسسه قرطبه - مصر
السنن الكبری ، ج 5 ص 49 ، اسم المؤلف: أحمد بن شعیب أبو عبد الرحمن النسائی الوفاه: 303 ، دار النشر : دار الكتب العلمیه - بیروت - 1411 - 1991 ، الطبعه : الأولی ، تحقیق : د.عبد الغفار سلیمان البنداری , سید كسروی حسن
المعجم الكبیر ، ج 3 ص 48 ، اسم المؤلف: سلیمان بن أحمد بن أیوب أبو القاسم الطبرانی الوفاه: 360 ، دار النشر : مكتبه الزهراء - الموصل - 1404 - 1983 ، الطبعه : الثانیه ، تحقیق : حمدی بن عبدالمجید السلفی
المستدرك علی الصحیحین ، ج 3 ص 182 ، اسم المؤلف: محمد بن عبدالله أبو عبدالله الحاكم النیسابوری الوفاه: 405 هـ ، دار النشر : دار الكتب العلمیه - بیروت - 1411هـ - 1990م ، الطبعه : الأولی ، تحقیق : مصطفی عبد القادر عطا
2.دشمن امام حسن و امام حسین علیهما السلام در جهنم است :
أخبرنا أحمد بن جعفر القطیعی ثنا أبو جعفر محمد بن علی الشیبانی بالكوفه حدثنی أبو الحسن محمد بن الحسن السبیعی ثنا أبو نعیم الفضل بن دكین ثنا الأعمش عن إبراهیم عن أبی ظبیان عن سلمان رضی الله عنه قال سمعت رسول الله صلی الله علیه وسلم یقول الحسن والحسین ابنای من أحبهما أحبنی ومن أحبنی أحبه الله ومن أحبه الله أدخله الجنه ومن أبغضهما أبغضنی ومن أبغضنی أبغضه الله ومن أبغضه الله أدخله النار هذا حدیث صحیح علی شرط الشیخین ..
سلمان فارسی گفت : از پیامبر شنیدم كه فرمود : حسن و حسین دو فرزند من هستند . هر كه این دو را دوست داشته باشد ، مرا دوست داشته است و هر كس مرا دوست داشته باشد خدا را دوست دارد و خداوند او را وارد در بهشت میكند و هر كسی با آن دو دشمن باشد ، با من دشمن است و هر كس با من دشمن باشد با خدا دشمن است و خدا او را در آتش جهنم می اندازد . این حدیث صحیح بنابر شرط بخاری و مسلم صحیح است .
المستدرك علی الصحیحین ، ج 3 ص 181 ، اسم المؤلف: محمد بن عبدالله أبو عبدالله الحاكم النیسابوری الوفاه: 405 هـ ، دار النشر : دار الكتب العلمیه - بیروت - 1411هـ - 1990م ، الطبعه : الأولی ، تحقیق : مصطفی عبد القادر عطا
3.امام حسن و امام حسین علیهما السلام آقای جوانان بهشتی اند :
حدثنا أبو الأحوص عن أبی إسحاق عن علی قال قال رسول الله صلی الله علیه وسلم الحسن والحسین سیدا شباب أهل الجنه.
پیامبر خدا فرمودند : حسن و حسین آقای جوانان بهشتی اند .
الكتاب المصنف فی الأحادیث والآثار ، ج 6 ص 378 ، اسم المؤلف: أبو بكر عبد الله بن محمد بن أبی شیبه الكوفی الوفاه: 235 ، دار النشر : مكتبه الرشد - الریاض - 1409 ، الطبعه : الأولی ، تحقیق : كمال یوسف الحوت
مسند الإمام أحمد بن حنبل ، ج 3 ص 3 ، اسم المؤلف: أحمد بن حنبل أبو عبدالله الشیبانی الوفاه: 241 ، دار النشر : مؤسسه قرطبه - مصر
سنن ابن ماجه ، ج 1 ص 44 ، اسم المؤلف: محمد بن یزید أبو عبدالله القزوینی الوفاه: 275 ، دار النشر : دار الفكر - بیروت ، تحقیق : محمد فؤاد عبد الباقی
در حدیثی دیگر آمده است :
عن حذیفه قال أتیت النبی صلی الله علیه وسلم فصلیت معه المغرب ثم قام یصلی حتی صلی العشاء ثم خرج فاتبعته فقال ملك عرض لی استأذن ربه أن یسلم علی ویبشرنی أن الحسن والحسین سیدا شباب أهل الجنه.
حذیفه بن یمان می گوید : همراه پیامبر نماز مغرب را خواندم و سپس ایستادند و نماز عشاء را خواندند ، سپس ایشان خارج شدند و من همراه ایشان بودم ، پیامبر فرمود : ملكی بر من وارد شد و از جانب خدا اجازه داشت و بر من سلام كرد و به من بشارت داد كه : حسن و حسین آقای جوانان بهشتی اند .
الكتاب المصنف فی الأحادیث والآثار ، ج 6 ص 378 ، اسم المؤلف: أبو بكر عبد الله بن محمد بن أبی شیبه الكوفی الوفاه: 235 ، دار النشر : مكتبه الرشد - الریاض - 1409 ، الطبعه : الأولی ، تحقیق : كمال یوسف الحوت
سیره امام حسن مجتبی علیه السلام پیرامون حج و بخشش اموال خود :
امام حسن مجتبی سلام الله علیه 20 مرتبه با پای پیاده به حج رفتند و اموال خود را به مردم می بخشیدند.
در كتاب شریف كافی و عیون اخبار الرضا(ع) آمده است :
محمد بن یحیی ، عن الحسین بن إسحاق ، عن علی بن مهزیار ، عن الحسین ابن سعید ، عن النضر بن سوید ، عن عبد الله بن سنان ، عمن سمع أبا جعفر علیه السلام یقول لما حضرت الحسن علیه السلام الوفاه بكی ، فقیل له : یا أبن رسول الله تبكی ومكانك من رسول الله صلی الله علیه وآله الذی أنت به ؟ وقد قال فیك ما قال ، وقد حججت عشرین حجه ماشیا وقد قاسمت مالك ثلاث مرات حتی النعل بالنعل ؟ فقال : إنما أبكی لخصلتین : لهول المطلع وفراق الأحبه .
امام باقر علیه السلام می فرمود : چون شهادت امام حسن علیه السلام در رسید ، گریه كرد ، به او عرض شد ، پسر پیغمبر ! گریه میكنی : در صورتی كه نزد رسول خدا چنان مقامی داری ؟! و پیغمبر در باره تو چنین و چنان فرموده ، و بیست بار پیاده بحج رفته ای ، و سه بار تمام دارائیت را نصف كرده ئی حتی كفشت را ( و در راه خدا به فقرا داده ای ) . فرمود : من تنها برای دو مطلب می گریم : بیم موقف ( حساب روز قیامت یا از بیم خدا ) و از جدائی دوستان.
الكافی ج 1 ص 461 ، المؤلف : الشیخ الكلینی الوفاه : 329 ، تصحیح وتعلیق : علی أكبر الغفاری ، دارالنشر : دار الكتب الإسلامیه - طهران ، سنه النشر : 1363 ش ، مطعبه : حیدری ، الطبعه : الخامسه ، نهض بمشروعه الشیخ محمد الآخوندی
عیون أخبار الرضا ( ع ) ج 1 ص 271 ، المؤلف : الشیخ الصدوق الوفاه : 381 ، دار النشر : منشورات الشریف الرضی - لبنان
غربت امام حسن مجتبی علیه السلام :
امام حسن مجتبی علیه السلام با زهر جعده ملعونه ، دختر اشعث بت قیس به شهادت رسیدند .
در كتاب شریف كافی آمده است :
عده من أصحابنا ، عن أحمد بن محمد ، عن علی بن النعمان ، عن سیف بن عمیره ، عن أبی بكر الحضرمی قال : إن جعده بنت أشعث بن قیس الكندی سمت الحسن بن علی وسمت مولاه له ، فأما مولاته فقاءت السم وأما الحسن فاستمسك فی بطنه ثم انتفط به فمات .
ابو بكر حضرمی گوید : جعده دختر اشعث بن قیس كندی به حسن بن علی علیهما السلام و كنیز آن حضرت زهر داد ، اما كنیزك زهر را قی كرد و اما امام حسن علیه السلام زهر در شكمش ماند و آبله زد و شهید شدند .
الكافی ج 1 ص 462 ، المؤلف : الشیخ الكلینی الوفاه : 329 ، تصحیح وتعلیق : علی أكبر الغفاری ، دارالنشر : دار الكتب الإسلامیه - طهران ، سنه النشر : 1363 ش ، مطعبه : حیدری ، الطبعه : الخامسه ، نهض بمشروعه الشیخ محمد الآخوندی
منع عایشه از دفن امام مجتبی علیه السلام در كنار رسول خدا صلی الله علیه و آله :
هنگامی كه امام حسن مجتبی علیه السلام به شهادت رسیدند ، بنی هاشم قصد داشتند كه حضرتش را در كنار جدشان ، پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله به خاك بسپارند ولی عایشه مانع این كار شد . به ناچار آن حضرت را در قبرستان بقیع به خاك سپردند .
لما مات الحسن ارادوا ان یدفنوه فی بیت رسول الله صلی الله علیه و سلم فأبت ذلك عائشه و ركبت بغله .
زمانی كه امام حسن از دنیا رفت ، خواستند ایشان را در خانه پیامبر دفن كنند كه عایشه ماتع از این كار شد ، در حالی كه سوار بر قاطری بود .
بهجة المجالس و انس المجالس ج 1 ص 100 ، المؤلف : الامام أبو عمر یوسف بن عبد الله بن محمد بن عبد البر بن عاصم النمری القرطبی ، الوفاة : 463هـ ، دار النشر : دارالكتب العلمیة - بیروت - لبنان
ابن عباس نیز در مورد این عمل عایشه شعری جالب سروده است :
تجملت تبغلت وإن عشت تفیلت
شتر سوار شدی (و به جنگ جمل رفتی) و قاطر سوار شدی (و منع كردی از دفن امام حسن مجتبی علیه السلام در كنار رسول خدا صلی الله علیه و آله) و اگر زنده بمانی فیل سوار میشوی (و مانند لشگر ابرهه به جنگ و تخریب خانه خدا میروی)
روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم والسبع المثانی ، ج 22 ص 7 ، اسم المؤلف: العلامه أبی الفضل شهاب الدین السید محمود الألوسی البغدادی الوفاه: 1270هـ ، دار النشر : دار إحیاء التراث العربی - بیروت
وصیت نامه امام حسن مجتبی علیه السلام :
امام حسن مجتبی علیه السلام وصیت نامه ای را بدین صورت برای برادر خویش ، حضرت سیدالشهداء علیه السلام نوشتند :
این وصيّتی است از حسن بن علی بن ابی طالب علیهماالسّلام به سوی برادر خود حسین بن علی علیه السّلام . وصيّت می كنم كه گواهی می دهم به وحدانيّت خدا كه در خداوندی شریك ندارد و اوست سزاوار پرستیدن ودر معبودیت شریك ندارد و در پادشاهی كسی شریك او نیست و محتاج به معین و یاوری نیست و همه چیز را او خلق كرده است و هر چیز را او تقدیر كرده و او سزاوارترین معبودین است به عبادت و سزاوارترین محمودین است به حمد و ثنا هر كه اطاعت كند او را رستگار می گردد و هركه معصیت و نافرمانی كند او را گمراه می شود و هر كه توبه كند به سوی او هدایت می یابد، پس وصيّت و سفارش می كنم ترا ای حسین در حق آنها كه بعد از خود می گذارم از اهل خود و فرزندان خود و اهل بیت تو، كه درگذری از گناهكاران ایشان و قبول كنی احسان نیكوكاران ایشان را و خَلَف من باشی نسبت به ایشان و پدر مهربان باشی برای آنها، و آنكه دفن كنی مرا با حضرت رسالت پناه صلی اللّه علیه و آله و سلّم همانا من اَحقّم به آن حضرت و خانه او از آنهائی كه بی رخصت او داخل خانه او شده اند و حال آنكه حق تعالی نهی كرده است از آن ، چنانچه در كتاب مجید خود فرموده :
یا اَيُّهاَ الَّذینَ آمَنُوا لا تَدْخُلوُا بُيُوتَ النَّبِيِّ اِلاّ اَنْ يُوءْذَنَ لَكُم .
منتهی الامال ، ج 1 ص 279 ، المؤلف : الشیخ عباس القمی الوفاه : 1359 هـ ، دارالنشر : مهتاب قم ، سنه النشر : 1377 ش ، الطبعه : الاولی
یك حدیث از امام حسن مجتبی علیه السلام :
گرچه تعداد روایات و اخباره رسیده از امام حسن مجتبی در موضوعات مختلف هركدام راه گشای همه ما می باشد ، جهت نمونه یكی از احادیث حضرت تقدیم می شود.
سخنان امام حسن علیه السّلام در زمینه های گوناگون و پرسش و پاسخ از وجود آن حضرت :
از امام حسن مجتبی علیه السلام سوالات متفاوت و گوناگونی شد كه حضرت به همه آنان پاسخ دادند . از جمله سوالات :
زهد چیست ؟ فرمود : دل دادن به پرهیزگاری و دست كشیدن از دنیا .
حلم چیست ؟ فرمود : فرو خوردن خشم و خویشتن داری .
سداد چیست ؟ فرمود : راندن بدی با خوبی .
شرف چیست ؟ فرمود : نیكوكاری با فامیل و پذیرفتن جریمه ایشان .
شجاعت و مردانگی چیست ؟ فرمود : دفاع از پناهنده ، و پایداری در میادین نبرد و جملهء حوادث ، و دلیری به هنگام پیش آمد ناگوار .
سرافرازی چیست ؟ فرمود : در غرامت ببخشی و از گناه درگذری .
بزرگواری چیست ؟ فرمود : نگاهداری دین و آئین ، و خویشتن داری ، و نرمخوئی ، و دقّت در عمل ، و پرداخت حقوق ، و مهرورزی با مردم .
كرم چیست ؟ فرمود : بخشش پیش از درخواست ، و غذا دادن و سیر كردن مردم در زمان قحطی .
پستی چیست ؟ فرمود : توجّه در ناچیز ، و دریغ از ناقابل .
فرومایگی چیست ؟ فرمود : كاستی در بخشش ، و دشنام و ناهنجاری در گفتار .
بلند نظری چیست ؟ فرمود : بخشش در خوشی و ناخوشی ( رفاه و تنگدستی ) .
تنگ نظری ( بخل ) چیست ؟ فرمود : آنچه را از مال كه نزد توست شرف بنداری ، و آنچه را كه بخشیده ای خسارت .
برادری چیست ؟ فرمود : برادری نمودن در سختی و راحتی .
نامردی ( بزدلی ) چیست ؟ فرمود : جسارت بر دوست ، و ترس از دشمن .
بی نیازی چیست ؟ فرمود : قناعت نفس به روزی مقسوم هر چند اندك باشد .
فقر چیست ؟ فرمود : حرص بسیار به هر چیز .
گشاده دستی و جود چیست ؟ فرمود : بخشش در حدّ توان .
كرم چیست ؟ فرمود : خویشتن داری در سختی و راحتی .
بی باكی چیست ؟ فرمود : رویاروئی با حریفان .
قدرت چیست ؟ فرمود : سختگیری و نبرد با زورمندان .
خواری و ذلَّت چیست ؟ فرمود : ترسیدن به وقت راستی و درستی .
نادانی و نفهمی چیست ؟ فرمود : ستیز نمودن با فرمانده ات و آن كسی كه بر آسیب تو قادر است .
برتری و مزيّت چیست ؟فرمود : بجا آوردن خوبی و صرف نظر از بدی .
دوراندیشی چیست ؟ فرمود :صبر بسیار و مدارای با حاكمان و احتیاط از تمام مردم .
شرف چیست ؟ فرمود : همراهی با برادران و نگاهداری از همسایگان .
ناكامی و محرومیت چیست ؟فرمود : واگذاشتن نصیب و بهره ات وقتی به تو روی آورده ( پشت پا زدن به بخت و اقبال ) .
بی عقلی (سفاهت) چیست ؟ فرمود : پیروی فرومایگان و همراهی گمراهان .
درماندگی در گفتار چیست ؟ بازی با ریش و سرفهء [به عمد] كردن هنگام صحبت و گفتار .
شجاعت چیست ؟ فرمود : سازگاری با یاران ، و صبر و پایداری به هنگام عیبجوئی .
زحمت چیست ؟ فرمود : سخن در آنچه كه به تو مربوط نیست .
نادانی و كم خردی چیست ؟ فرمود : ندانستن نفع و ضرر مالی و بی اعتنائی به آبرو .
پستی و فرومایگی چیست ؟ فرمود : همه چیز را برای خود خواستن ، و یاری ندادن همسر .
تحف العقول ص 160 و 161 ، اسم المؤلف : الشیخ الثقة الجلیل الاقدم ابومحمد الحسن بن علی بن الحسین بن شعبة الحرانی ، دار النشر : موسسة الأعلمی للمطبوعات - بیروت - لبنان ، قدم له و علق علیه : الشیخ حسین الأعلمی
منبع : پایگاه ولیعصر عجل الله تعالی فرجه الشریف